Au, aurum
pierwiastek chem. należący do grupy miedziowców; liczba atom. 79, masa atom. 196,967, temp. topn. 1063°C, temp. wrz. 2966°C, gęstość 19,29 g/cm3; posiada jeden izotop trwały; jaskrawożółty, błyszczący, miękki, kowalny, ciężki metal szlachetny; odporne na działanie większości substancji chem., bierne chem.; rozpuszcza się tylko w wodzie królewskiej; w przyrodzie występuje gł. w stanie rodzimym lub w postaci stopów stałych z innymi metalami (gł. srebrem, miedzią, bizmutem i platyną), także w minerałach, np. kalawerycie; stosowane gł. w postaci stopów ze srebrem lub miedzią w jubilerstwie, stomatologii, mechanice precyzyjnej, do wyrobu monet; w postaci koloidalnej (tzw. purpura Kasjusza) do wyrobu szkła witrażowego oraz malowania szkła i porcelany; związki z. są używane do złocenia, w fotografii, w lecznictwie; znane od czasów prehistorycznych, uważane za "polityczny" surowiec, którego cena podnosi się wraz z występowaniem silnych napięć politycznych w świecie. Wg danych ONZ 1990 pozyskano 1987 t złota; największe wydobycie: RPA ok. 600 t, USA - 290,2, kraje b. ZSRR - 250, Australia - 242,3, Kanada - 167,4, ChRL - 100, Brazylia - 98,3, Papua-Nowa Gwinea - 31, Kolumbia - 28, Chile - 27,5, Filipiny - 24,6, Korea Płd. - 20,7, Zimbabwe - 16,9 t; światowe rezerwy złóż z. szacowane są na 50 000 t, z czego blisko połowa znajduje się w płd. Afryce; na przełomie 2002/03 wzrosła gwałtownie na tle wojen w Afganistanie i Iraku.
ETRUSKA SZTUKA, PROPYLITYZACJA, EMALIERSTWO, DEPRECJACJA PIENIĄDZA, DIAMAGNETYKI, ESPINHAÇO, ALCHEMIA, ELUWIALNE ZŁOŻA, KANGHA, BAL