pieczara, ludowe: dziura, jama
naturalna próżnia w skale (lub lodzie lodowcowym) mająca rozmiary umożliwiające jej penetrację przez człowieka (a więc o dł. od 2-3 m); największe j. są niezwykle rozbudowanymi przestrzennie sieciami, czasem wręcz labiryntami korytarzy, komór i studni rozciągniętymi na dystansie wielu kilometrów i mierzącymi kilkaset km długości; j. ze względu na czas powstania dzieli się na jaskinie pierwotne, które powstają wraz z otaczającą je skałą i jaskinie wtórne, które tworzą się w skale już istniejącej. Do pierwszego rodzaju należą j. lawowe, gazowe, martwicowe i rafowe, do drugiego m.in. j. krasowe, tektoniczne, erozyjne (głównie j. abrazyjne), wulkaniczne. Ze względu na położenie wyróżnia się m.in. j. podwodne (w tym j. podmorskie). W jaskiniach zazwyczaj tworzy się różnorodna szata naciekowa (gł. stalaktyty i stalagmity). J. tworzą się we wszystkich typach skał, najczęściej w skałach wapiennych (w nich powstały najdłuższe j.). W jaskiniach żyje wieleset gatunków zwierząt. Liczba znanych aktualnie na świecie j. przekracza 250 tys., najwięcej (ok. 180 tys.) poznano w Europie. Najdłuższa j. - Jaskinia Mamutowa w Kentucky (USA) ma dł. 571,3 km, poza nią jest znanych już ponad 1500 jaskiń dłuższych od 3 km (w tym 12 jaskiń dłuższych od 100 km i ponad 30 o długości 50-100 km). Wśród tych najdłuższych (ponad 50 km), większość jest w Europie (20) i Ameryce Pn. (15), pozostałe są Azji (4), Oceanii (2), Australii (1) i Ameryce Pd. (1). Na półkuli południowej są tylko 3 takie jaskinie. Krubera w masywie Arabika w Zach. Kaukazie, której głęb. wynosi 2080 m (wg ostatniej eksploracji z 2004 roku, przy czym na przestrzeni ostatnich stu lat rekord głębokości zmieniał się 28 razy). Łącznie jest 71 jaskiń głębszych od 1 km, większość (51) jest w Europie (z tego 25 w Alpach i 9 w G. Kantabryjskich), pozostałe są w Azji (9, z tego 6 w Kaukazie), Ameryce Pn. (8, wszystkie w Sierra Madre de Oaxaca), Oceanii (2), Afryce (1). Na półkuli pd. jest tylko 1 jaskinia tej głębokości. W Polsce znaleziono już ponad 3600 jaskiń, najwięcej na Wyżynie Ślasko-Krakowskiej (ponad 1700), a następnie w Tatrach (ponad 700), Beskidach i Pogórzu (ponad 650) oraz w Sudetach (ok. 150), Górach Świętokrzyskich (ponad 150), Niecce Nidziańskiej (ponad 110), Pieninach (ponad 100), na Roztoczu i Niżu Polskim (ok. 20). Bardzo wiele j. było wykorzystywanych jako naturalne miejsce schronienia przez człowieka prahistorycznego (najstarsze znaleziska z jaskiń liczą ponad 750 tys. lat) i w czasach historycznych, obecnie są m.in. miejscami kultu, obiektami turystycznymi (j. turystyczne). Poznawaniem i badaniem jaskiń zajmuje speleologia i podziemny alpinizm (w Polsce zwany taternictwem jaskiniowym). Bywa niewłaściwie nazywana grotą (termin ten określa obiekty sztuczne).
- Najgłębsze jaskinie Ziemi
- Najdłuższe jaskinie Ziemi
- Najgłębsze jaskinie Polski
- Najdłuższe jaskinie Polski