spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe organizowane w XIX w. na ziemiach pol. pod zaborem pruskim, początkowo pod nazwą spółek zarobkowych; pierwszy b.l. założono 1861 w Poznaniu pn. Towarzystwo Pożyczkowe dla Przemysłowców m. Poznania; 1871 delegaci 58 b.l. założyli Związek Spółek Zarobkowych; 1886 utworzono jako centralę finansową Bank Związku Spółek Zarobkowych. B.l. oparły swą działalność na wzorach banków typu Schulze-Delitzscha, przystosowały je jednak do specyficznych warunków, w których ludność pol. toczyła walkę z polityką germanizacyjną zaborcy; 1913 istniały 204 b.l., posiadały 125 tys. członków, wśród których 68,8% stanowili chłopi, 20,3% rzemieślnicy i kupcy; b.l. ze swymi centralami stworzyły odrębny od niemieckiego polski system bankowy; do ich rozwoju przyczynili się m.in. księża A. Szamarzewski i P. Wawrzyniak, pełniący funkcję patronów (prezesów) Związku Spółek Zarobkowych. Po 1918 kapitał b.l. umożliwił wykupienie z rąk niem. wielu drobnych zakładów produkcyjnych w Wielkopolsce; w czasie II woj. świat. i okupacji działacze b.l. byli szczególnie prześladowani; po 1945 nie zezwolono na reaktywowanie banków ludowych.
- LIBIA, Libijska Arabska Dżamahirijja...
- Wawrzyniak Piotr, (1849-1910)
- Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, organizacja spółdzielcza,...