pożyczka
stosunek ekonomiczny polegający na przekazaniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub towarach, na ustalonych przez obie strony warunkach zwrotu w późniejszym terminie. Transakcja sprzedaży przeradza się w stosunek kredytowy, o ile sprzedawca przekazuje towar nabywcy bez pobrania równocześnie zapłaty i zgadza się na jej uiszczenie w terminie późniejszym (w ten sposób sprzedawca staje się wierzycielem, a nabywca dłużnikiem). K. pieniężny ma niemal tak samo długą historię jak produkcja i wymiana towarów. Początkowo, w niewolnictwie i feudalizmie, występowały tylko pewne formy k. między kupcami oraz formy towarowego i pieniężnego k. lichwiarskiego o przeznaczeniu konsumpcyjnym, w którym dłużnikami kupców i bankierów bywali najczęściej właściciele niewolników, panowie feudalni i panujący władcy. Warunki do szerokiego rozwoju stosunków kredytowych powstawały dopiero w kapitalizmie. Przemiana pieniądza w kapitał pociągnęła za sobą ogromny wzrost popytu na k. Jednocześnie rosła podaż kapitału pożyczkowego ze strony przemysłowców i kupców, którzy lokowali swoje rezerwy pieniężne w bankach, a także ze strony najemnych pracowników, którzy gromadzili w nich swoje oszczędności. W kapitalizmie rozszerzył się także zakres występowania k. towarowego ze względu na trudności zbytu; producent najczęściej nie miał możliwości zbytu towarów bez udzielania nabywcy k. towarowego na okres od kilku miesięcy do kilku lat. K. ten przekształcał się najczęściej w k. bankowy, gdyż sprzedawcy w celu zachowania płynności rozliczeń zmuszeni byli do odstępowania bankom (dyskontowania) weksli wraz z należnym oprocentowaniem. W celu powiększenia popytu konsumpcyjnego rozszerzał się również k. konsumpcyjny, w tym także k. towarowy, w formie sprzedaży na raty. K. bankowy w kapitalizmie przyspieszył proces koncentracji i centralizacji kapitału przez wykorzystanie w produkcji i obrocie nawet najmniejszych kwot kapitału pożyczkowego (np. z drobnych wkładów oszczędnościowych) oraz ich lokowanie przede wszystkim w wielkich przedsiębiorstwach, które dawały najwyższą gwarancję zwrotu k. i wniesienia oprocentowania. W kapitalizmie monopolistycznym następowało połączenie kapitału przemysłowego z kapitałem bankowym, wskutek czego powstaje k. finansowy. Dzięki temu banki uzyskały kontrolę nad wielkimi przedsiębiorstwami przemysłowymi, stając się nie tylko ich wierzycielami, ale i udziałowcami, a za ich pośrednictwem sprawując kontrolę nad innymi przedsiębiorstwami. Także wielkie przedsiębiorstwa i koncerny przemysłowe zakładając banki tworzą ugrupowania finansowe, kontrolujące istotne gałęzie produkcji, źródła surowców i rynki zbytu i instytucje kredytowe. Ich działalność sprzyja powstaniu wielkich korporacji o zasięgu międzynarodowym.