w Polsce w XII - XIII w. urzędnik lokalny (zwany również komesem grodowym) sprawujący władzę nad grodem (kasztelem) i okręgiem grodowym, zwanym od XII w. kasztelanią. Kasztelania stanowiła (oprócz prowincji) drugi niższy stopień podziału administracyjnego Polski. W powierzonym okręgu k. sprawował funkcje zarządu, sądownictwa, ściągał daniny w naturze oraz świadczenia od podległej grodowi ludności służebnej. Daniny te, magazynowane w grodach, stanowiły podstawę utrzymania monarchy w czasie stałych objazdów kraju. K. bronił okręgu przed wrogami zewnętrznymi, był dowódcą załogi grodowej i rycerstwa okręgu. Stopniowo kasztelanie dzielono, rozbudowując w ten sposób lokalny aparat władzy (w poł. XIII w. było w Polsce ponad 100 kasztelanii). Urząd k. należał do najwyższych urzędów ziemskich (najwyższe stanowisko w hierachii urzędów ziemskich uzyskał k. krakowski - w poł. XIII w. uzyskał on pierwszeństwo nad wojewodą krakowskim; jednak jako zasada urząd k. znajdował się po urzędzie wojewody). Od poł. XIII w. na skutek rozwoju immunitetów urząd k. tracił na znaczeniu (k. utracili swoje uprawnienia skarbowe i większość sądowych). Pozostałe funkcje urząd kasztelański utracił po utworzeniu urzędu starosty, zaś resztę kompetencji sądowych - po wydaniu przywilejów nieszawskich (1454); od XIV w. staje się tytularnym urzędnikiem ziemskim z prawem zasiadania w radzie królewskiej, a później w senacie.
- kasztelan, pan grodowy, w Polsce...
- Gazeta Narodowa i Obca, dziennik wyd. w Warszawie...
- TERESPOL, miasto na , nad (...