antyaustriackie powstanie narodowowyzwoleńcze w Rzeczypospolitej Krakowskiej, stanowiące część planu spiskowego szlacheckich organizacji demokratycznych, przewidującego jednoczesny wybuch wystąpień narodowych we wszystkich trzech zaborach; w Rosji i Prusach, na skutek intensywnej inwigilacji policyjnej środowisk spiskowych, do wystąpień tych nie doszło; 18 II powstańcy bezskutecznie szturmowali Tarnów; dzień później z poduszczenia Austriaków wybuchło antyszlacheckie powstanie w Galicji, w czasie którego zbuntowani chłopi dowodzeni przez J. Szelę wymordowali wielu ziemian, nie tylko sprzyjających ruchowi narodowowyzwoleńczemu; w tym samym czasie wojska austr. wkroczyły do Krakowa; 21 II szturm powstańców zmusił Austriaków do wycofania się z miasta; 22 II uformował się Rząd Tymczasowy, który w swoim manifeście wzywał do ogólnonarodowego powstania przeciw wszystkim zaborcom, starał się także pozyskać dla tej idei chłopów, obiecując im zniesienie różnic stanowych, uwolnienie od powinności feudalnych oraz nadanie ziemi; dyktatorem powstania został J. Tyssowski; ważną rolę odegrał jego sekretarz E. Dembowski, zwolennik orientacji radykalnej, jednak 27 II został zastrzelony przez Austriaków w okolicach Wieliczki, gdy na czele procesji szedł na rozmowy ze zrewoltowanymi chłopami; dzień wcześniej pod Gdowem Austriacy rozbili oddział powstańczy A. Suchorzewskiego; 2 III J. Tyssowski złożył władzę dyktatora, a 4 III poddał się Austriakom na granicy zaboru pruskiego; 16 XI Rzeczpospolita Krakowska została formalnie wcielona do Austrii; przebieg r.k. ujawnił głębokie i dramatyczne konflikty interesów w społeczeństwie pol., co wpłynęło na późniejsze koncepcje ruchów niepodległościowych zarówno w Polsce, jak innych krajach europejskich.
POWSTANIE KRAKOWSKIE, EBNER-ESCHENBACH Marie von, ANCZYC Władysław Ludwik, RABACJA GALICYJSKA, SANGUSZKO, PATELSKI, NOWACZYŃSKI
- KRAKOWSKA RZECZPOSPOLITA, Wolne Miasto Kraków
- SIENKIEWICZ, Henryk, ps. Litwos (1846-1916)...
- SZNAJDE, Franciszek, Sznayde (1790-1850)...