Henryk, ps. Litwos (1846-1916)
prozaik, publicysta, jeden z najwybitniejszych powieściopisarzy pol.; od 1855 związany z Warszawą, gdzie studiował prawo, filologię, a wreszcie historię na uniw., który opuścił nie składając egzaminów końcowych; 1869-87 związany z prasą w-wską: (najpierw reporter, potem współwłaściciel) i (red.); 1876-78 przebywał w Ameryce Płn. (Kalifornia), gdzie przy współudziale m.in. H. Modrzejewskiej zamierzał założyć komunę rolną; od 1879 często wyjeżdżał do uzdrowisk Europy Zach., opiekując się śmiertelnie chorą na gruźlicę żoną (Maria z Szetkiewiczów), a po jej śmierci (1885) sam się tam lecząc; 1886 podróżował do Konstantynopola, Aten, Neapolu, Rzymu, 1888 do Hiszpanii, a 1890/91 do Zanzibaru (safari myśliwskie); pracował intensywnie także w czasie podróży, publikując swe utwory w prasie w-wskiej, krakowskiej, lwowskiej, poznańskiej, zdobywając ogromny rozgłos w kraju i za granicą (liczne przekłady); 1900 obchodził jubileusz, w czasie którego otrzymał na własność dworek w Oblęgorku, gdzie od 1902 spędzał każde lato; 1905 lit. nagroda Nobla "za całokształt osiągnięć w sztuce epickiej" (a nie, jak przyjęło się potocznie uważać, za Quo vadis?). Po 1914 przebywał na emigracji w Szwajcarii, gdzie wraz z A. Osuchowskim i I. Paderewskim organizował pomoc finansową i materialną dla ofiar wojny (Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce); wrócił w ten sposób do społecznikowskich pasji przejawianych już w czasach wcześniejszych (współorganizator Kasy im. Mianowskiego, prezes W-wskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy). Polityczne stanowisko S. można określić jako konserwatywne, choć nigdy nie wyrzekł się zaangażowania w sprawę niepodległości kraju (na przełomie XIX i XX w. kilkakrotnie protestował przeciwko antypol. polityce rządu pruskiego); w okresie rewolucji 1905 wspierał swą publicystyką ideę autonomii dla Królestwa Pol., niechętnie jednak odnosząc się do ideologii socjalistycznej (choć potrzebę ruchu robotniczego rozumiał) i nawołując do "zjednoczenia narodowego" wokół programu Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (endecja chętnie zresztą posługiwała się później autorytetem S.). Świadectwem społ. zaangażowania pisarza jest wybudowanie sanatorium przeciwgruźliczego na Bystrem (Zakopane) oraz ufundowanie 1889 stypendium im. Marii Sienkiewiczowej dla najzdolniejszych pol. twórców (stypendystami byli m.in. St. Wyspiański, M. Konopnicka, St. Przybyszewski, G. Daniłowski, K. Przerwa-Tetmajer); z własnych funduszy wzniósł także kościół w Zakopanem (miejscu, gdzie chętnie przebywał). Spuścizna S. obejmuje kilka odmian pisarstwa, w których okazał się mistrzem; był uważnym, wnikliwym obserwatorem życia politycznego i społ., czemu dał wyraz w pracach publicystycznych (cykle: Bez tytułu, Chwila obecna, Sprawy bieżące, Wiadomości bieżące); był niewątpliwie prekursorem reportażu (Listy z podróży do Ameryki), nadając romantycznemu podróżopisarstwu nowoczesny, dziennikarski wymiar; cenne są - zwł. jako autokomentarz do własnej twórczości powieściowej i koncepcji prozy historycznej - szkice lit.: O naturalizmie w powieści, O powieści historycznej, Listy o Zoli (będąc przeciwnikiem nurtu naturalistycznego i oceniając go krytycznie, gł. z etycznego punktu widzenia, pozostawał jednak orędownikiem realistycznego ujmowania rzeczywistości). Kunszt powieściopisarski doskonalił najpierw jako nowelista; jego krótkie, zwarte opowiadania (obrazki, szkice) uchodzą do dziś za programowe dla pol. pozytywizmu (Hania, Szkice węglem, Bartek zwycięzca, Za chlebem, Janko Muzykant, Jamioł, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Humoreski z teki Worszyłły), jednak oprócz typowego dla pisarzy-pozytywistów zaangażowania społ. i niepodległościowego (ograniczanego jednak względami cenzuralnymi), charakterystycznej dla okresu tematyki (niesprawiedliwość społ., ujawniająca się szczególnie na wsi pouwłaszczeniowej) wykazał tu S. zdolność do subtelnej analizy psychologicznej i wnikliwość spojrzenia na skomplikowane sytuacje społ.; zarazem - osłabiając tendencyjny wymiar opowiadań, doskonale rozwinął cechy gatunkowe noweli (wyraźnie zarysowane postaci, gra napięciami, stylizacje językowe, znaczny udział humoru, zróżnicowanie postaw narracyjnych); te same cechy noszą jego nowele "amerykańskie": Orso, Sachem, Latarnik, Wspomnienie z Maripozy. 1882 S. przystąpił do pisania Ogniem i mieczem - powieści z czasów wojen kozackich w XVII w. (publikowana w "Słowie" 1883-84); sukces tego utworu zachęcił pisarza do kontynuowania cyklu: 1886 powstał
- SIENKIEWICZ, Jerzy (1897-1980)
- SIENKIEWICZ, Karol (1793-1860)
- SIENKIEWICZ, Krystyna (ur. 1935)