HEREZJE ŚREDNIOWIECZNE

ruchy religijno-społeczne rozwijające się w Europie w IX-XIV w.; na ogół były związane z protestem przeciwko uprzywilejowanej pozycji kleru, stąd też Kościół instytucjonalny kwalifikował je jako herezje. Zawarte w programach tych ruchów elementy reformatorskie miały podłoże antyfeudalne; protest religijny wiązał się z protestem społecznym, znajdując wspólną płaszyczyznę w koncepcjach czysto teologicznych. Pierwsze h.ś. nawiązywały do starożytnej myśli gnostyczno-manichejskiej (paulicjanie, bogomili); późniejsze - do rozmaitych doktryn heterodoksalnych, głównie panteistycznych i mistycznych (Almaryk z Bene, bracia i siostry wolnego ducha), chiliastycznych z kręgu Joachima z Fiore (bracia apostolscy). Stopniowo narastał silny, wewnętrznie zróżnicowany ruch społeczno-religijny, żądający reformy chrześcijaństwa na zasadach ewangelicznej równości, wspólnoty majątkowej, wyrzeczenia się wszelkich dóbr doczesnych (begardzi, spirytuałowie); często łączył się z buntami społecznymi; wpływ myśli renesansowej sprawił, że początkowo niespójne koncepcje religijne nabrały wartości systemów dogmatycznych; wpływ na nie miała także krystalizacja świadomości narodowej w późnym średniowieczu (wiklefizm, husytyzm); była to zapowiedź procesów, które w dojrzałym renesansie doprowadziły do powstania reformacji.