kierunek w filozofii chrześc. II i III w. n.e., dostosowujący wcześniejsze idee filoz. i aktualną wiedzę do potrzeb nowej religii; ukształtował się we wsch. prowincjach imperium rzym., gł. przedstawiciele: Saturnil z Antiochii, Bazylides, Walentyn; zakładał dualizm świata, opozycję duch - materia i dobro - zło; przy czym g. uważał, iż zło pochodzi z materii, a świat jest terenem zmagań złych i dobrych mocy; wyzwolenie od zła przynosić miała wiedza objawiona (gnoza); g. stoi u źródła szeregu herezji chrześc. (m.in. katarzy) i żyd. Kabały, a jako część składowa ich doktryny pojawiał się u szeregu późniejszych filozofów (m.in. Fichte, Hegel, Heidegger, Sartre).
- gnostycyzm, (gr.)
- gnostycyzm, (gr. gnostikos )
- irracjonalizm, (łac. irrationalis...