epoka w dziejach cywilizacji europejskiej między antykiem a epoką nowożytną, obejmująca okres od 476 n.e. (kres cesarstwa zachodniorzymskiego) a 1492 (pierwsza wyprawa Kolumba do - jak mniemał - Indii); niekiedy za koniec ś. uznaje się zdobycie Konstantynopola przez Turków (1453) i ostateczny kres cesarstwa wschodniego. U źródeł upadku staroż. Rzymu leżą wielkie migracje ludów germańskich (V i VI w.; m.in. wędrówki przez Europę Wizy- i Ostrogotów oraz Wandalów, podboje Burgundów, Franków i Alamanów w Galii, Jutów, Anglów i Sasów na wyspach bryt. oraz Longobardów w Italii), które zdestabilizowały osłabione cesarstwo i uniemożliwiły jego odrodzenie; kolejną falę przemieszczeń ludności spowoduje migracja Słowian (VII w.), którzy z siedzib pomiędzy Dniestrem a Dnieprem podjęli akcję kolonizacyjną na płn. (w stronę jez. Ładoga), na zach. (ku Bałtykowi i Łabie, "po drodze" obejmując obecne ziemie pol.) i na płd., gdzie zajmą prawie cały Płw. Bałkański; wszystkie te przemieszczenia oraz równoległe pomniejsze migracje (Bułgarzy, Chazarowie, później Awarowie) i najazdy: arabski na ziemie hiszp. (od 711) oraz Skandynawów (Wikingów i ich następców, Normanów, od 787) na wyspy brytyjskie i płn. Francję - wspólnie z linią podziału Europy środk. na część "wschodnią" (bizantyjską) i "zachodnią" - ukształtowały w zasadzie etniczną mapę kontynentu w kształcie obowiązującym po dziś dzień; niewielki już wpływ miały potem najazdy tatarskie (XIII w.). Migracje wpłynęły także na rozwój instytucji feudalnych; to z wymieszania zdobywców z potomkami warstw dotąd panujących na podbitym terytorium wywodzą się w wielu krajach wielcy feudałowie; system polityczny państw feudalnych polegał na hierarchicznym systemie lenn, nadawanych przez seniorów wasalom w zamian za zobowiązanie do określonych usług (zwł. wspieranie zbrojnie w konfliktach) i do wierności. W pierwszym okresie ś. (do ok. 955-1000) Europa pozbawiona jest wyraźnego centrum polit.: na krótko staje się nim wskrzeszone 800 cesarstwo zach. Karola Wielkiego, rychło jednak i ono ulega podziałom i osłabieniu; nie posiada autorytetu Rzym papieski uwikłany w wewn. konflikty włoskie; przez całe to pięćsetlecie ogromne postępy czyni chrystianizacja kontynentu (zakończona jednak dopiero w XV w.); do XII w. ideą polit. przyświecającą wielu rozmaitym poczynaniom jest uniwersalna monarchia skupiająca wszystkie państwa chrześc.; w jej (i innych idei) rozpowszechnianiu znaczną rolę pełni łacina jako prawdziwie wspólny język wszystkich ludzi wykształconych (na wsch. podobną rolę odgrywa greka); osłabiają chrześcijaństwo schizmy i herezje: 1054 wielka schizma wschodnia i powstanie prawosławia, ruchy katarów, waldensów i albigensów (XII/XIII w.), niewola awiniońska papieży (1309-77), schizma zachodnia (podwójni, a przez kilka lat nawet potrójni papieże, 1378-1417), husytyzm. Między 955 a 1198 gł. ośr. polit. Europy stają się - mimo uwikłania w spory z papiestwem - Niemcy; potem przychodzi era państw narodowych: stopniowo rośnie ranga Francji (początkowo gł. w kulturze, od XIII w. także w polityce eur.), a od XIV w. - Anglii; trudna do przecenienia jest rola wł. republik miejskich (Genua, Wenecja, Mediolan, Florencja i in.), które opanowały handel przyprawami ze Wschodem i dzięki zamożności mogły rozciągać szeroko także swą strefę wpływów polit.; w środk.-wsch. części kontynentu po upadku znaczenia cesarstwa niem. pojawiają się w XIV w. nowe centra polit.: Polska (zwł. po 1386) i Węgry, a od 1480 - Rosja; wreszcie w miarę postępów rekonkwisty na Płw. Iberyjskim i tam wykształcają się ośr. polit. o ponadlokalnym znaczeniu; natomiast od końca XII w. maleje znaczenie cesarstwa bizantyjskiego, które pod koniec ś. ma już tylko wymiar symboliczny. O ile pierwszą połowę epoki (do ok. 1000) cechuje regres w wielu dziedzinach, chaos polit., słaby rozwój gosp. i kult., o tyle druga połowa ś. to okres uzasadnianej przez historyków prężnością demograficzną prosperity ekonomicznej i dokonań cywilizacyjnych; system trójpolowy intensyfikuje rolnictwo w pasie nizin od Basenu Paryskiego (gdzie się zaczął) przez Niemcy po Polskę; nad M. Północnym rozpoczęto budowę polderów, w głębi lądu - osuszano bagna; od 1098 swoistą misję cywilizacyjną pełni w całej Europie zach. i środk. zakon cystersów; następuje wznowienie handlu z Chinami (szlak jedwabny) i Azją Płd. (przyprawy), rozszerza się wymiana handl. w Europie (np. Hanza); rosną miasta: ok. 1300 Konstantynopol liczy szacunkowo 0,5 mln mieszk., Paryż - 200 tys., wielkie miasta włoskie - po 100 tys., Kraków - ok. 20 tys.; centra gosp. to płn. i środk. Włochy (handel, bankowość, rzemiosło) i Europa płn.-zach., czyli Flandria, Walonia, płn. Francja (obróbka metalu, tkactwo); w efekcie rośnie siła militarna państw eur. uwidoczniona w początkowym sukcesie wypraw krzyżowych oraz w wyparciu muzułmanów z Italii i Płw. Iberyjskiego. Kryzys zaczyna się w XIV w. (kolejne lata nieurodzaju spowodowane pogorszeniem klimatu, epidemia dżumy 1347-51, liczbę ofiar ocenia się nawet na 30% mieszk. Europy zach.) prowadząc do rozpadu feudalizmu, rozsadzonego od wewnątrz przez gospodarkę pieniężną: deficyt metali szlachetnych przy rosnących wydatkach, m.in. militarnych, prowadził początkowo do zwiększania obciążeń warstw niższych, ale częste ich bunty zmusiły do zamiany świadczeń w naturze na pieniężne; konsekwencją tych zarysowanych tu skrótowo zmian była przebudowa struktury społ. (emancypacja mieszczaństwa, przemiana rycerstwa w szlachtę); kryzys i transformacja nie spowodowały jednak odwrócenia trendów rozwojowych, skłoniły natomiast państwa eur. do podbojów zamorskich, stojących u początku epoki nowożytnej. W kulturze - a zwł. w literaturze - ś. było okresem regresu (w porównaniu z antykiem), jedynie w drugiej jego połowie architektura gotycka i związana z nią rzeźba architektoniczna osiągną poziom dorównujący klasycznym wzorom.
NORWESKA LITERATURA, OPRAWA KSIĄŻKI, DZIEDZICE, KOMPOZYCJA, WOLFRAM VON ESCHENBACH, ŁOKIEĆ, DIES IRAE, ENKAUSTYKA, WYROZUMSKI, KARRAKA
- średniowiecze, ( albo : Średniowiecze...
- średniowiecze, nazwa nadana przez bibliotekarza...
- średniowiecze, okres kultury europ.(...)