w II woj. świat. działania ludności krajów okupowanych przeciw państwom Osi Berlin-Rzym i rządom z nimi kolaborującym; najsilniejszy w Europie (Jugosławia, Polska, ZSRR, Francja, Grecja), także w Azji przeciw okupacji jap. (Chiny, Filipiny, Holenderskie Indie Wsch., Indochiny), Afryce (Etiopia); r.o. miał charakter: 1. cywilny - często spontaniczny, objawiany biernym oporem wobec zarządzeń, gosp.-handlowym "czarnym rynkiem" towarów, tajną nauką, propagandą prowadzoną w tajnej prasie i ulotkach oraz za pomocą haseł na murach, pomocą w organizowaniu ucieczek jeńców i in.; 2. zbrojny - poprzez sabotaż w przemyśle, zwł. wojennym, dywersję w komunikacji, zwł. kolejowej ("bitwa o szyny"), gromadzenie broni, wywiad, zamachy odwetowe, walki partyzanckie, powstania lokalne (Warszawa 1944) i powszechne (Słowacja 1944), wsparcie dla frontu, zwł. przy wyzwalaniu krajów; swoiste formy miał zorganizowany międzynar. r.o. w obozach koncentracyjnych (Auschwitz i wielu in.) po samowyzwolenie (Buchenwald, Mauthausen); bezlitośnie zwalczany przez III Rzeszę i rządy kolaborujące, był. r.o. wspierany przez aliantów (utworzoną 1940 bryt. Special Operations Executive - SOE, 1942 amer. Zarząd Służb Strategicznych DSS, 1943 w Europie połączony z SOE); ogółem liczył ok. 5 mln osób, gł. 2 orientacji: legalistycznej z własnym rządem na emigracji i od połowy 1941 (napad Niemiec na ZSRR) komunistycznej, tworzącej podziemne wojsko i władze polit. podporządkowane Moskwie; po oswobodzeniu było to przyczyną wojny domowej w Grecji, na Filipinach, w Indochinach i in. Termin "ruch oporu" przejęto z franc. résistance i upowszechniono w literaturze hist.; w Polsce podczas wojny i potem mówiono: konspiracja.
- ruch oporu w okupowanej Europie, (1939-45)
- ruch oporu w Polsce, (1939-1945)
- RUCH OPORU W POLSCE, .