Marcel (1871-1922)
pisarz franc., najwybitniejszy przedstawiciel powieści psychologicznej 1. poł. XX w.; u podłoża jego twórczości tkwi intuicjonistyczna filozofia H. Bergsona, wg której istnieje różnica między czasem przepływającym fizycznie a czasem "wewnętrznym", uzależnionym od subiektywnego doznawania świata, narastania doświadczenia, kształtowania świadomości i wrażliwości ludzkiej, z czego można wyprowadzić wniosek, że poznanie jest poddane relatywizmowi, a spójność nadaje światu wrażliwość, pamięć, intuicja. Gł. dziełem P. jest wielki cykl powieściowy W poszukiwaniu straconego czasu, obejmujący siedem części: W stronę Swanna, W cieniu zakwitających dziewcząt, Strona Guermantes, Sodoma i Gomora oraz Uwięziona, Nie ma Albertyny i Czas odnaleziony (trzy ostatnie części ukazały się pośmiertnie); kolejne partie cyklu odsłaniają wciąż nowe warstwy osobowości gł. bohatera, posiadającego wiele znamion autoportretu; akcja utworu toczy się niejako wewnątrz jego "ja": tworzą ją wspomnienia, kolejno przypominane zdarzenia, słowa, zapachy, barwy, doznania, które narastają stopniowo, stają się coraz bardziej szczegółowe i plastyczne; jednak narracja nie hierarchizuje tych wyłaniających się z ciemności fragmentów: pozwala im płynąć swobodnie, stąd niekiedy pozornie banalne wypadki mają tu większe znaczenie niż echa rzeczywistych historycznych zdarzeń. Cykl P. można także uznać za realizację - w planie rozbudowanej psychologii postaci - wzorca klasycznej powieści o dojrzewaniu (Erklärungsroman) popularnej w XIX w., jednak kolejne etapy życia bohatera nie prowadzą go do osiągnięcia wyraźnie zarysowanego celu: są raczej pasmem rozczarowań i poznawania rozmiarów zła wypełniającego świat zarówno mieszczański ("strona Swanna"), jak i arystokratyczny ("strona Guermantes"); cykl powieściowy P. budził kontrowersje z powodu zarysowanego w nim wyraźnie, ale zarazem subtelnie, wątku homoseksualnej miłości; uczucie to - głęboko przeżyte przez bohatera - także nie rozświetla ciemności: jego konsekwencją jest gorzka zazdrość i osobista katastrofa. W ostatnim tomie cyklu wszystkie wątki zbiegają się: narrator-bohater nagle spotyka postaci, które pojawiały się wcześniej - postarzałe o lata; ujawnia się także tożsamość narratora z samym P.; w końcowej scenie bohater zasypia - aby obudzić się w tej samej sytuacji, jaka otwiera cały cykl; w ten sposób P. sugeruje, że samo powstawanie dzieła jest zasadniczą jego akcją; akt tworzenia - jest zarazem aktem poznawczym. W poszukiwaniu... wywarło wielki wpływ na psychologiczną prozę XX w., było także pierwszą tak świadomą i konsekwentną próbą stworzenia powieści autotematycznej; ten typ prozy uznawany jest niekiedy za jedną z gł. cech literatury XX-wiecznej; innymi dziełami P. są: nieukończona powieść Jan Santeuil, drobne formy prozatorskie, zebrane w tomie Pastiches et mélanges, szkice krytyczne Contre Sainte-Beuve; o randze, jaką zyskała twórczość Prousta może świadczyć m.in. fakt przemianowania miasteczka Illiers na Combray, gdyż tak właśnie nazwał je P. w swoim arcydziele.
, BŁOŃSKI Jan, JOCKEY CLUB, PRE LACHAISE, DEBUSSY Claude Achille, FRANCUSKA LITERATURA, SARRAUTE, SCHLÖNDORFF
- PROUST, Joseph Louis (1754-1826)...
- Proust Marcel, (1871-1922)
- Proust Marcel, (1871-1922)