swobodna forma muzyczna, której struktura nawiązuje do idei pozamuzycznej, tzw. programu; początków p.s. można doszukiwać się w XVIII w., zwłaszcza w uwerturach L. van Beethovena; za twórcę właściwego p.s. uważa się F. Liszta tworzącego pod wpływem lit. inspiracji G. Byrona, A. Lamartine'a, W. Szekspira, malarstwa W. Kaulbacha; wybitnymi twórcami p.s. byli także R. Strauss, P. Czajkowski (Romeo i Julia), C. Saint-Saëns (m.in. Kołowrotek Omfalii, Phaëton), C. Franck (m.in. Strzelec potępiony); p.s. stanowił ważny czynnik w kształtowaniu muzyki narodowej, nawiązując do utworów poetyckich sławiących ziemię i jej piękno, heroiczną lub dramatyczną historię narodu (B. Smetana, A. Borodin, J. Sibelius, Z. Noskowski); na przełomie XIX i XX w. nastąpiło przesunięcie akcentów z tematyki historycznej i wyobrażeń na problematykę filozoficzną, zwłaszcza eschatologię; posługiwano się rozbudowaną symboliką, wykorzystując złożone środki ekspresji; od lat 20. XX w. coraz wyraźniejsza jest fascynacja techniką, siłą ludzkiego umysłu, pięknem ciała (A. Honegger); p.s. stracił popularność wraz z uwidocznieniem się w muzyce XX-wiecznej tendencji odrzucających programowość. Do najwybitniejszych pol. twórców p.s. należeli M. Karłowicz (Stanisław i Anna Oświęcimowie, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska), H. Opieński, L. Różycki, F. Nowowiejski, B. Wallek-Walewski, G. Fitelberg.
- WEINBERGER, Jaromir (1896-1967)
- uwertura, (franc. ouverture =...
- PORADOWSKI, Stefan Bolesław (1902-67)...