LISZT

Ferenc (1811-86)

węgierski kompozytor i pianista-wirtuoz; jako ośmiolatek zadziwił publiczność talentem pianistycznym, od 1822 rozpoczął regularne studia muzyczne (w Wiedniu i Paryżu), łącząc je z koncertami, m.in. w Anglii i Francji, gdzie poznał F. Chopina i H. Berlioza, którzy wywarli znaczący wpływ na jego przyszłą twórczość. Od 1833 przez jedenaście lat pozostawał w związku z pisarką M. d'Agoult, która ukształtowała literackie zainteresowania L., ujawniające się w jego dziełach, noszących znamiona programowości (prawdopodobnie M. d'Agoult była rzeczywistą autorką wielu pism, jakie L. ogłosił pod własnym nazwiskiem). Okres 1839-47 przyniósł L. wiele triumfów wykonawczych w całej Europie (1843 koncertował w Poznaniu, Krakowie i Warszawie). Zdobywszy znaczny majątek L. duże sumy przeznaczał na działalność charytatywną i kulturalną (m.in. ufundował pomnik L.v. Beethovena w Bonn). Od 1846 datuje się jego stały związek z Karoliną von Sayn-Wittgenstein, z którą zamieszkał 1848 w Weimarze, przekształcając to miasto w ważne europejskie centrum życia muzycznego (do 1859 był dyrygentem i kierownikiem tamtejszej opery); wystawił wiele współczesnych dzieł operowych (gł. swojego przyjaciela, R. Wagnera), przypomniał twórczość Berlioza, mniej znane dzieła L. v. Beethovena (m.in. Fidelio) oraz F. Schuberta. Działalność wykonawczą i reżyserską łączył z intensywną pracą kompozytorską: w Weimarze powstała większość jego dzieł symfonicznych oraz fortepianowych (koncerty). Prowadził także działalność pedagogiczną, gromadząc wokół siebie grupę zdolnych uczniów (tzw. szkoła weimarska), którzy 1861 powołali Allgemeiner Deutscher Musikverein. W tym samym roku na skutek nieporozumień L. opuścił Weimar, udając się do Rzymu; aby złagodzić atmosferę skandalu narastającą wokół jego związku z K. v. Sayn-Wittgenstein, 1865 przyjął niższe święcenia kapłańskie; w okresie rzymskim stworzył większość swoich dzieł religijnych. 1875 dyrektor nowo otwartej Akad. Muzycznej w Budapeszcie; 1886 odbył ostatnią podróż po Europie, której celem było Bayreuth, gdzie - mimo śmiertelnej choroby - był obecny na premierze Wagnera. L. wywarł wielki wpływ na muzykę europejską, zarówno jako kompozytor, jak też pedagog i mecenas młodych twórców (wspierał także kompozytorów polskich: m.in. braci Wieniawskich, Z. Noskowskiego, J. Zarębskiego i K. Tausinga). Uważany jest za twórcę stylu neoromantycznego z charakterystyczną dla niego formą poematu symfonicznego, opartego na programie literackim, wirtuozowską fakturą fortepianową uwidocznioną zwłaszcza w koncercie symfonicznym. Oryginalne są również opracowania chorału gregoriańskiego dokonane przez L. i wykorzystane przezeń w kompozycjach religijnych, a także utwory fortepianowe zbliżone w zamyśle do programowego poematu symfonicznego; L. posługiwał się często motywami charakterystycznymi dla folkloru węg., gł. tanecznego (m.in. znane Rapsodie węgierskie), mylnie jednak utożsamiając muzykę cygańską z węgierską. W obszernym dorobku kompozytorskim L. jest 13 poematów symfonicznych, 2 koncerty na fortepian i orkiestrę, etiudy koncertowe na fortepian solo (m.in. Poszumy leśne i Pląsy gnomów), 19 węgierskich (m.in. Rapsodia XV, tzw. Marsz Rakoczego), oratoria (Legenda o św. Elżbiecie i Chrystus), msze (m.in. Msza Ostrzyhomska, Missa choralis, Requiem), psalmy, 82 pieśni (w tym w wersjach na fortepian solo, m.in. znane Marzenia miłosne), liczne transkrypcje fortepianowe dzieł innych kompozytorów, fantazje na tematy z oper W.A. Mozarta, G. Verdiego, R. Wagnera (L. poprawił także warstwę instrumentalną koncertów Chopina). Spośród większości jego pism krytycznych, historycznych i teoretycznych o muzyce tylko nieliczne są jego własnym dziełem (m.in. znaną monografię poświęconą F. Chopinowi napisała jego towarzyszka życia K. v. Sayn-Wittgenstein). Spuścizna kompozytorska L. obfituje w liczne wersje i warianty poszczególnych utworów i jest b. trudna do uporządkowania.

Powiązane hasła:

KARŁOWICZ, PADEREWSKI, PETRI, LEGENDA, KALERGIS-MUCHANOW, NEOROMANTYZM, WAGNER, IMPROWIZACJA, FAUST Johannes, PIUS IX

Podobne hasła:

• Liszt Ferenc, (1811-86)
• RECITAL, , w czasie którego występuje...
• fantazja, nie mieć za grosz fantazji,...