zmiany tematu, a także innych struktur melodycznych i harmonicznych, zachodzące w kompozycji muz.; kiedy zmiany te stają się dominantą formalną, powstaje forma wariacyjna, natomiast, gdy wykorzystuje się je w obrębie innych form - mamy do czynienia z techniką wariacyjną, należącą do najpowszechniejszych i najstarszych środków kompozytorskich (początki formy wariacyjnej przypadają na XIV w., najintensywniejszy rozwój w XVI w.); największymi mistrzami tej formy byli kompozytorzy hiszp. (A. Cabezón); na przełomie XVI i XVII w. uprawiali ją wirginaliści ang.; w okresie klasycyzmu formę wariacyjną najbardziej rozwinęli J. Haydn, W.A. Mozart i L. van Beethoven. Temat był prostą, wyrazistą melodycznie i rytmicznie strukturą, a pochodził albo z inwencji kompozytora, albo zapożyczano go z innego dzieła, względnie z folkloru muz.; poszczególne wariacje mogą być odrębnymi, zamkniętymi całościami, względnie przechodzić płynnie jedna w drugą; w. mogą być utworem samodzielnym lub wchodzić w skład formy cyklicznej; na formie wariacyjnej oparte są przeważnie partita, suita, etiuda, impromptu, kołysanka, toccata, poemat symfoniczny.
- WARIACJA, rozmieszczenie
- QUODLIBET, żart muzyczny, polegający...
- APOSTEL Hans Erich, (1901-72)