1. Znaczenie szersze: zespół cech charakterystycznych dla sztuki antycznej, uznawanej od czasów renes. za wzorzec dla późniejszych dokonań. 2. Znaczenie węższe: prąd kulturalno-lit. decydujący (wraz z sentymentalizmem) o charakterze epoki oświecenia. Zapoczątkowany poznaniem przez renesans antycznych teorii poezji. Pełny rozkwit: 2. poł. XVII w. we Francji za panowania Ludwika XIV. W. XVIII rozwinął jego wersje narod. W Polsce kształtował się od czasów Augusta III. Pełny rozkwit przypada na okres rządów Stanisława Augusta - stąd nazwa: k. stanisławowski. Jego centrum: dwór królewski, wspierany przez środowiska pijarskie i jezuickie, przez najważniejsze czasopisma i teatr oraz niektóre dwory magnackie (np. W. Rzewuskiego). Mimo próby ustalenia obowiązujących w lit. norm był doktryną otwartą, współistniejącą z innymi, nieobejmującą całej praktyki pisarskiej. Główne dzieła normatywne: F. N. Golańskiego O wymowie i poezji (1786) i F. K. Dmochowskiego Sztuka rymotwórcza (1788). U podstaw k. leżały reguły określone przez starożytnych i dopełnione przez twórców franc. doby Ludwika XIV (np. N. Boileau, Sztuka poetycka). Ogólnym założeniem prądu było zachowanie zgodności z naturą pojmowaną jako całość zjawisk przyrody lub jako racjonalny porządek rzeczy. Naśladowanie natury (mimesis) oznaczało przestrzeganie zasady prawdopodobieństwa, harmonii kompozycji i stosowności stylu do tematu (decorum). Zgodnie z twierdzeniem Kartezjusza, że to, co prawdziwe, jest jasne i wyraźne, twórcy k. pisali stylem przejrzystym i prostym. Interesowały ich problemy ogólne, uniwersalne (zasada typowości); unikali tematyki osobistej. Przekonani o sile słowa jako narzędzia oddziaływania na ludzkie umysły, wyznaczyli lit. zadanie utylitarne, dydaktyczno-moralizatorskie. W dobie stanisławowskiej istniały 2 odmiany k.: I - reprezentowana przez I. Krasickiego i A. Naruszewicza - włączyła się w proces przemian społ.-kulturalnych w kraju. Przekonana o degradacji istniejących form życia społ., proponowała powrót do świata antycznych wartości (motyw "przodków poczciwych"). Posługiwała się argumentacją racjonalistyczną, próbowała kształtować model człowieka oświeconego - w opozycji zarówno do zacofanego, prowincjonalnego Sarmaty, jak i kosmopolitycznego hulaki. Odwoływała się do wzorów antycznych i franc. (Krasicki) oraz rodzimych (Naruszewicz). Wykorzystywała gat. satyryczne: bajkę, satyrę, poemat heroikomiczny, ale też list poet., odę. Wykreowała charakterystycznych bohaterów: modną damę, fircyka, rozpustnego mnicha, biednego literata. II odmiana - reprezentowana przez S. Trembeckiego i T. K. Węgierskiego - odwoływała się do ideologii oświec. libertynizmu. Krytyczna - czasem buntownicza - wobec rzeczywistości, nie stawiała sobie zadań dydaktycznych, nie tworzyła pozytywnych wzorów. Wykorzystywała małe formy poet. W l. 1800-30, w nowej sytuacji polit.-społ. ukształtował się tzw. k. postanisławowski (zw. k. warszawskim, schyłkowym, pseudoklasycyzmem). Był kontynuacją głównych założeń k. stanisławowskiego. Różnił się od niego eksponowaniem treści polit. (zamiast obyczajowych) i tendencją agitacyjno-propagandową (odwoływanie się do męstwa, rycerskich tradycji), zanikiem gat. satyr. na rzecz wysokich, zwł. tragedii, ody, poematu opisowego, rygorystycznym przestrzeganiem norm (zwł. nacisk na doskonałość formalną utworu, czystość gat. lit., czystość, poprawność i elegancję języka), akcentowaniem cywilizacyjnej, kulturowej i obycz. odrębności narodu ( K. Koźmian, Ziemiaństwo polskie; A. Feliński, Barbara Radziwiłłówna). Ośrodkami k. postanisławowskiego były Warszawa (pisarze skupieni wokół Tow. Przyjaciół Nauk) i Wilno (profesorowie U.Wil.).
- KLASYCYZM W LITERATURZE, nurt lit. zrodzony we...
- KLASYCYZM, (lit.)
- symbolizm w literaturze, kierunek artyst. XIX/XX...