(1454?)
niedokończona (niepełnych 241 wierszy). Autor przypuszczalnie z terenu Mazowsza (dialektyzmy w tekście). Wiersz oparty na znacznie starszym przekładzie z obcego oryginału - bezpośredni wzór nieznany. Utwór parenetyczny, propagujący jeden z głównych ideałów średniowiecza: życie w ascezie jako drogę do świętości. Legenda św. Aleksego ukształtowała się w Syrii (V lub VI w.) na podłożu wątków buddyjskich (Indie). Za pośrednictwem Bizancjum rozprzestrzeniła się w Europie, gdzie w X w. zdobyła ogromną popularność (dużo wersji łac. i w językach narod.). W Polsce istniały dwie jej postacie: kanoniczna, uznana przez Kościół za oficjalną, i niekanoniczna zw. "małżeńską" ("narzeczeńską", "romantyczną" itp.), która wywarła wpływ na tekst z 1454 r. (liczne cuda, wyjęcie listu z ręki zmarłego przez żonę - w kanonicznej: przez papieża). Ślady oralności w tekście (błędy językowe, zwrot: "kto chce słuchać, ja powiem", ogromna rozpiętość długości wersów) prowadzą do hipotezy (C. Verdiani), że jest on pamięciowym zapisem opowiadanej (śpiewanej) legendy. Utwór zaczyna się wstępem - prośbą do Jezusa o wsparcie rozumu autora i łaskę natchnienia. Fabułę tworzą 3 splatające się wątki: dzieje Aleksego, historia jego rodziców, losy żony. Narracja składa się z pięciu części: cz. I (wersy 1-32) - opowieść o rodzicach, cz. II (wersy 33-94) - narodziny i młodość bohatera do opuszczenia domu, cz. III (wersy 95-145) - opis żebraczego życia w Jelidocni, cz. IV (wersy 146-192) - losy A. po opuszczeniu Jelidocni, cz. V (wersy 193-241) - opis zdarzeń po śmierci bohatera. Od wersji kanonicznej pol. tekst różni się pogłębionym rysunkiem psychol. postaci drugoplanowych (przejmujące obrazy rozpaczy rodziców i żony, poczucie osamotnienia), zwróceniem uwagi na dramatyczność ich losów. L. o św. A. jest napisana wierszem zdaniowym, rymowanym parzyście (z nielicznymi wyjątkami), bezśrednikowym. Dominujące miary: 8-sylabowiec mieszany z 7-sylabowcem (rozpiętość długości wersów od 4- do 15-zgłoskowca).
- Aleksy św., wzór osobowy ascety,...
- Aleksy, postać świętego, którego...
- ALEKSY, Podobnie jak -> Aleksander,...