(1900)
powieść S. Żeromskiego, której bohaterem jest młody lekarz pochodzący z plebsu, wrażliwy na krzywdę innych ludzi. Wraz z nim czytelnik poznaje kolejne miejsca zdarzeń rozgrywających się w końcu XIX w.: Paryż, Warszawę, Cisy i Zagłębie. Zwiedzając galerię sztuki w Luwrze Judym poznaje panią Niewadzką, jej dwie wnuczki Natalię i Wandę oraz ich piękną guwernantkę Joannę Podborską, spotka je później w Cisach. Powrót do kraju staje się sposobnością do konfrontacji idealistycznych poglądów bohatera na powinność lekarzy z pol. rzeczywistością środowiska medycznego. Odczyt wygłoszony w salonie doktora Czernisza spotkał się z niezrozumieniem, a w konsekwencji izolacją zawodową Tomasza. Jego wędrówka szlakami dzieciństwa to prezentacja nędzy ulic Ciepłej i Krochmalnej, odrażających warunków życia i pracy rodziny, brata Wiktora w stalowni, bratowej w fabryce cygar. Po niepowodzeniach zawodowych w Warszawie, korzystając z oferty dr. Chmielnickiego, Judym wyjeżdża do zakładu leczniczego w Cisach, aby objąć stanowisko asystenta dyrektora Węglichowskiego. Tam ponownie spotyka Joasię, rodzą się odwzajemniane uczucia, ale prowadzona poza właściwymi obowiązkami działalność społecznikowska na rzecz okolicznej biedoty staje się przyczyną konfliktu nie tylko z dyrektorem, ale i administratorem Krzywosądem. Wyrzucony z pracy, postanawia wrócić do Warszawy, w drodze spotyka dawnego przyjaciela inżyniera Korzeckiego i przystaje na jego propozycję objęcia posady lekarza przy kopalni "Sykstus" w Zagłębiu Górniczym. Ogrom spotkanej tam nędzy umacnia w nim przekonanie o konieczności poświęcenia całego życia dla ratowania rodzin górniczych i hutniczych, rezygnuje z miłości do Joasi i możliwości założenia własnego domu, chce spłacić moralny dług wobec biedoty, z której sam pochodzi. L. b. to powieść pobudzająca do refleksji nad odpowiedzialnością człowieka za kształt otaczającej go rzeczywistości oraz motywów i konsekwencji wyborów między szczęściem osobistym a obowiązkiem społ. Symbolika bezdomności zasygnalizowanej w tytule ma wiele aspektów: rzeczywiście bezdomnymi są nędzarze; do wyjazdu z kraju w poszukiwaniu zarobku zmuszony jest brat Judyma, Wiktor z rodziną; rezygnacja z domu rodzinnego jest konsekwencją wyboru przez Judyma społecznikowskiej naprawy świata; w jakimś sensie bezdomnym jest też Korzecki, zagubiony i wątpiący w sens życia dekadent; od dzieciństwa nie ma rodzinnego domu Joasia. Utwór Żeromskiego jest wyrazistym przykładem synkretyzmu poetyk: opisy przyrody i przeżyć wewn. bohaterów są typowe dla impresjonizmu; obrazowanie nędzy utrzymane jest w konwencji naturalistycznej; symbol. charakter ma nie tylko tytuł, ale też i nazwy rozdziałów ("Asperges me...", "Dajmonion", "Rozdarta sosna"), konfrontacyjne zestawienie Wenus z Milo i Rybaka z obrazu P. de Chavannes'a czy rekwizyty typu kwiat tuberozy. Żeromski zrywa z pozytywist. formułą powieści realist., stosując wielogłos narracyjny (dziennik Joasi), zróżnicowane poetyki, pogłębiony portret psychol. bohatera, elementy lir.-nastrojowe, luźną kompozycję.
- LUDZIE BEZDOMNI, (lit.)
- Judym Tomasz, gł. bohater powieści...
- BIEDAK, SYNONIM: nędzarz, biedny,...