(1513-66)
jeden z najwybitniejszych publicystów polskich XVI w., polemista rel., gorliwy obrońca katolicyzmu, przeciwnik reformacji. Studiował na Akademii Krakowskiej, potem w Wiedniu, Wittenberdze, Lipsku, Padwie, Bolonii i Rzymie. W 1541 r. wrócił do domu. Na żądanie ojca przyjął święcenia kapłańskie i otrzymał parafię w Żurawicy. Nie akceptował celibatu - udzielił ślubu księdzu i sam się ożenił w 1551 r. Daremnie zabiegał u papieża o legalizację małżeństwa. Pozwany przed sąd biskupi, ekskomunikowany (cofnięto ekskomunikę), nie zmienił poglądów i pozostał w związku małżeńskim do końca życia. Sprawie tej poświęcił 2 teksty: rozprawę Baptismus Ruthenorum (Chrzest Rusinów, 1544) i De lege coelibatus … oratio (Mowa o prawie bezżeństwa, ok. 1547). Łatwo zdobywał popularność wśród szlachty, dostosowując się do jej aktualnych sądów (co nie przeszkadzało mu w krótkim czasie zmieniać poglądów). We wczesnych utworach (mowach): Ad Sigismundum Poloniae regem Turcica secunda (Turcyka druga Do króla Polski, Zygmunta) wzywał władców chrześc. do krucjaty przeciw Turcji. Zyskały one dużą popularność w Polsce i Europie Zach. W 1554 r. O. napisał Annales Polonici ab excessu Divi Sigismundi Primi (Kroniki polskie od zgonu Zygmunta I, obejmujące l. 1548- 53) wzorowane na historykach rzym. Do opisu dziejów wprowadził opowieść o własnych przeżyciach i doświadczeniach (uważał się za reprezentatywnego przedstawiciela średniej szlachty). W 1561 r. napisał jedną z najlepszych renes. biografii - parenetyczny Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego. Stworzył w nim portret pol. magnata: obrońcy ojczyzny, tronu i wiary przodków, człowieka wolnego, samodzielnie wybierającego drogę życiową. Od 1561 r. toczył zawziętą polemikę z A. Fryczem Modrzewskim i działaczami reformacyjnymi. Atakiem na Modrzewskiego było Fricius sive de maiestate Sedis Apostolicae (1562). Najważniejsze dzieła O. to: Rozmowa albo Dyjalog około egzekucyjej Polskiej Korony (1563), Quincunx, to jest Wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony (1564) i Policja Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowych Polityk. Rysują one wizję państwa opartego na nienaruszalnym związku Kościoła i państwa. Zdaniem pisarza pol. państwowość stworzyła religia katol. Jako wzór kunsztu retorycznego rozeszła się po Polsce i Europie Zach. mowa wygłoszona przez O. na pogrzebie Zygmunta Starego.
- ORZECHOWSKI, Stanisław (1513-66)
- FILOZOFIA, (gr. = umiłowanie mądrości)...