J. Ch. Paska pisane u schyłku życia w l. 1690-95 (wyd. 1836), dzielą się na wyraźne 2 części: pierwsza obejmuje l. 1656-66 i opis wojennych przygód autora, druga dotyczy l. 1667-88 i jest zapisem ziemiańskiego życia Paska na wsi w Krakowskiem. Żołnierskie dzieje rejestrują walki Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce, kampanię węgierską (1657), wyprawę do Danii (1658-59), wojnę z Moskwą (1660), konfederację wojsk Związku Święconego i rokosz Lubomirskiego. W opisach ważniejszych wydarzeń hist. Pasek skupia się na własnych przygodach, ukazuje motywy swego udziału w walkach, nie kryjąc osobistych ambicji, żądzy przygód, nadziei zrobienia kariery oraz zdobycia bogatych łupów. Wielokrotnie wyolbrzymia własne zasługi, uzupełnia fantazją to, co wydawało mu się interesujące, w tym okres służby pod komendą Czarnieckiego. Obraz wojska nosi znamiona wyraźnej tendencji do gloryfikowania czynów i pomijania niepowodzeń, autor nie ukrywa jednakże braku cnót rycerskich oraz daleko posuniętej interesowności walczącej szlachty. Wizerunek samego Paska zarysowany w drugiej części P. nie odbiega od portretu typowego przedstawiciela XVII-wiecznego sarmatyzmu, człowieka pełnego przesądów, skłonnego do awanturnictwa, zamiłowanego w biesiadowaniu i sejmikowaniu, nietolerancyjnego wobec innych wyznań, bezkrytycznego tradycjonalisty. Utwór łączy cechy wspomnień i autobiografii, narracja przypomina powieść, w której narrator jest bohaterem lit. Najlepsze epizody fabularne charakteryzuje niezwykle barwny, plastyczny język, nasycony anegdotami, humorem, choć zanieczyszczony licznymi makaronizmami. Do P. Paska nawiązywali J. Słowacki, Z. Krasiński oraz autorzy powieści hist. J. I. Kraszewski, Z. Kaczkowski, H. Sienkiewicz.
- pamiętnik, relacja narracyjna owydarzeniach,...
- PAMIĘTNIK, literacka relacja uczestnika...
- Pamiętniki Hadriana, (1951)