(ok. 470-399 p.n.e.)
filozof gr. Niewiele wiadomo o życiu S.; brał udział w wojnie peloponeskiej, z jego małżeństwa z Ksantypą narodziło się trzech synów. Jako 70-letni starzec S. stanął przed sądem, a proces wytoczono mu "za obrazę bogów i demoralizację młodzieży". Skazano go na karę śmierci. Uczniowie S. przygotowali ucieczkę swemu mistrzowi, jednak S. nie skorzystał z niej, gdyż do końca życia pozostał wierny głoszonemu przez siebie szacunkowi dla prawa. Poglądy i działalność S. znane są dzięki dialogom Platona (Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon, Uczta), pismom Ksenofonta i Chmurom Arystofanesa, gdzie został przedstawiony w niezbyt przychylnym świetle. W kręgu zainteresowań S. znajdowały się filozofia człowieka i etyka. S. nie pozostawił po sobie żadnych pism, uważał bo-
wiem, że wiedza rodzi się wyłącznie w rozmowie. Celem prowadzonych przez S. dialogów miała być zmiana osobowości rozmówcy, a nie uzyskanie abstrakcyj-
nej wiedzy o człowieku. Rozmawiając z mieszkańcami Aten S. stosował dwie metody: negatywną (tzw. eleuktyczną) i pozytywną (tzw. majeutyczną, dosł. położniczą, matka S. była akuszerką, stąd to określenie). Pierwszy sposób miał uświadomić rozmówcy pozorność jego wiedzy. S. udając, iż jego rozmówca góruje nad nim mądrością (ironia sokratejska), za pomocą odpowiednich pytań doprowadzał go do wniosku, który ujmował w słynnym zdaniu: "Wiem, że nic nie wiem". Metoda majeutyczna stanowiła drugi etap rozmowy, w której S., znowu za pomocą pytań, pomagał narodzić się nowej myśli rozmówcy. Maksymę: "Poznaj samego siebie", wyrytą na frontonie świątyni w Delfach, traktował S. jako nakaz moralny. Poszukiwał wiedzy etycznej, którą identyfikował z doskonałością i dobrem (intelektualizm etyczny). Miernikiem posiadanej wiedzy jest czyn z nią zgodny, np. jednostka, która wie, czym jest sprawiedliwość, postępuje zgodnie z jej istotą, a jednostka działająca wbrew jej istocie nie zna jej naprawdę. Poglądy S. znacząco wpłynęły na rozwój filozofii europ., nauczyciela Platona uznaje się za jej ojca.