jeden z najstarszych działów medycyny, którego istotą jest leczenie chorób drogą interwencji operacyjnej; przez lata jej istnienia i rozwoju z chirurgii ogólnej wyodrębniły się: ginekologia i położnictwo, urologia (leczenie operacyjne schorzeń układu moczowego), ortopedia (ch. naprawcza układu kostnego), traumatologia (ch. urazowa), okulistyka (leczenie operacyjne chorób oka), otolaryngologia (leczenie operacyjne chorób krtani, gardła, uszu); w późniejszym okresie także ch. plastyczna, neurochirurgia, ch. klatki piersiowej, ch. serca (czyli kardiochirurgia), ch. naczyń, a w ostatnich latach transplantologia (zajmująca się przeszczepami organów). Leczenie chirurgiczne było znane już w starożytności, w Egipcie (a nawet wcześniej) wykonywano zabiegi trepanacyjne na czaszce; wybitnym chirurgiem starożytności był Hipokrates, jego niektóre metody leczenia są stosowane do dnia dzisiejszego; milowymi krokami w rozwoju ch. były kolejno: wprowadzenie aseptyki i antyseptyki, znieczulenia ogólnego, wprowadzenie antybiotyków, wprowadzenie do ch. i postępowania pooperacyjnego możliwości żywienia pozaustrojowego, w ostatnich latach - wprowadzenie możliwości operacji drogą endoskopową (bez otwierania jamy brzusznej czy klatki piersiowej), zastosowanie wspomagania komputerowego chirurga (podpowiedzią najlepszych rozwiązań ze strony systemów sztucznej inteligencji), czy wprowadzenie telechirurgii (zdalnego operowania przy pomocy robotów); nadto wprowadzenie hibernacji, hipotermii i krążenia pozaustrojowego pozwala na przeprowadzanie operacji na otwartym sercu; postępy w naukach podstawowych umożliwiły rozwój transplantologii i ch. doświadczalnej; w Polsce pionierem ch. był Rafał Czerwiakowski (1743-1816), kierownik pierwszej katedry chirurgii i położnictwa w Szkole Koronnej w Krakowie; jej wspaniały rozwój przypada na XIX i 1. poł. XX w. (zwł. Kraków i Lublin), co m.in. wiąże się z działalnością L. Bierkowskiego, L. Rydygiera, J. Mikulicza-Radeckiego, M. Rutkowskiego i szeregu innych. 1922 powstało Tow. Chirurgów Polskich, które wydaje "Polski Przegląd Chirurgiczny".
- chirurgia, wykładać chirurgię...
- CHIRURGIA URAZOWA, .
- CHIRURGIA KLATKI PIERSIOWEJ, .