liczbę istniejących j.ś. ocenia się na ok. 3000 (jej dokładne ustalenie nie jest możliwe ze względu na trudności w rozdzieleniu języków od dialektów). Przy ogromnej różnorodności istnieją ogólne własności, przysługujące wszystkim j.ś. (żywym i martwym, związanym i nie związanym z pismem): każdy język jest głównie systemem symboli fonetycznych (fonemów), który służy wyrażaniu dających się przekazać myśli i uczuć; we wszystkich znanych j.ś. fonemy są wbudowane w konwencjonalne ciągi, rozpoznawalne przez użytkowników j. jako sensowne symbole odniesienia, podobne są jakości psychologiczne, kulturowe, ekspresyjne itp. J.ś. klasyfikuje się według kryteriów genetycznych (nie ma jednak zadowalającej teorii powstania j.), strukturalnych (częściowo tylko oddających rozmaitość form) oraz ze względu na stopień syntetyczności słów danego j. itd. Genetyczna klasyfikacja języków dzieli je na grupy i podgrupy według związków historycznych (ustalonych np. na podstawie dokumentów), rodziny (zespoły językowe pochodzące od wspólnego prajęzyka), ligi (języki różnego pochodzenia, które poprzez długi kontakt zbliżyły się do siebie - np. bałkańska liga językowa), cykle (najluźniejszy związek - łańcuch rodzin języków, które stykają się ze sobą wykazując cechy obu sąsiadujących rodzin) oraz j. izolowane - nie wykazujące żadnych nawiązań (np. baskijski w płd. Francji i płn. Hiszpanii). J. różnicowały się w niejednakowym tempie, nadto występuje zjawisko dyfuzji kultur (strategicznie usytuowane j. - np. arabski, łacina, angielski - rozprzestrzeniały się szeroko kosztem innych), stąd dystrybucja rodzin językowych jest b. niejednorodna, np. w Europie występują współcz. tylko dwie ważne rodziny: indoeuropejska i ugrofińska (j. fiński i węgierski) oraz izolowane dialekty baskijskie. Ważniejsze rodziny j. świata (poza indoeuropejską, obejmującą do XVI w. część Azji) to: chamito-semicka (płn. Afryka, płd.-zach. Azja); bantu (Afryka na płd. od Sahary), tworząca z j. sudańskimi ligę negrycką; khoisan (płd. Afryka); kaukaska (Kaukaz); drawidyjska (płd. Indie); austroazjatycka (wsch. Indie, Malaje, Indochiny); austronezyjska (Oceania, Indonezja, Madagaskar); papuaska (Nowa Gwinea); malajsko-polinezyjska (Polinezja); chińsko-tybetańska (płd.-wsch. Azja), na której krańcach występują j. mieszane: koreański i japoński; ałtajska (środk. Azja od Anatolii po Mandżurię); uralska (płn.-wsch. Europa - zach. Syberia); paleosyberyjska, zw. peleoazjatycką (wsch. Syberia, Kamczatka); eskimo-aleucka (obszary arktyczne od Grenlandii po Kamczatkę); na-dene (Kanada); algonkin (wsch. Kanada, płn.-wsch. USA) i athapaskan (zach. USA) - rozprzestrzenione na ogromnych terytoriach; hokasju (płd.-wsch. USA); uto-aztek (Meksyk); karibi (Antyle, płn. Brazylia); arawak (płn.-zach. Ameryka Płd.); tupi-guarani (wsch. Ameryka Płd.); wyspy j. kiczua (Andy) i maja (Ameryka Środkowa); paleoamerykańskie (Argentyna, Ziemia Ognista). Przy podziale tego typu należy pamiętać, że j. mogą rozejść się tak dalece, iż ślady ich pierwotnego związku zanikną i nie da się ustalić ich przynależności do tej samej grupy etnicznej. Ze względu na budowę wyrazów (stosunek części znaczeniowej do gramatycznej) i sposób oznaczenia najważniejszych stosunków składniowych wyróżnia się pięć podstawowych typów. TYP ANALITYCZNY (zw. izolacyjnym, także: amorficznym albo pozycyjnym), w którym najmniejsze cząstki znaczące (morfemy) są od siebie oddzielone (izolowane), funkcję gramatyczną pełnią luźne morfemy posiłkowe i pozycja składników zdania - j. chiński, syjamski, birmański, wietnamski, współcz. tybetański, khmer (kambodżański); zalicza się tu również j. określane jako słabo syntetyczne: angielski, francuski, norweski i j. sudańskie. Pozostałe typy uważa się za syntetyczne. TYP AGLUTYNACYJNY, w którym wyrazy wielomorfemowe tworzy się przez mechaniczne dodawanie do części znaczeniowej elementów gramatycznych, z których każdy ma określoną, tylko jedną funkcję (przykładowy schemat: rdzeń + sufiks wyrażający l. mn. + zaimek dzierżawczy itd.) - j. uralskie, ałtajskie (z tureckim), paleoazjat., koreański, japoński, drawidyjskie, austroazjat. i austronezyjskie, australijskie, afrykańskie j. bantuidalne. Do typu aglutynacyjnego zalicza się również j. polistyntetyczne (koncentryczne), w których początek wyrazu sygnalizować mogą tylko niektóre morfemy, toteż najczęściej zdanie staje się jednym wyrazem, stanowiącym uporządkowany ciąg odrębnych pojęć (j. eskimo-aleuckie, paleosyberyjskie, algonkin), oraz j. inkorporacyjne, wcielające do czasownika określenia nominalne, np. zaimki oznaczające podmiot, dopełnienie itd., przez co zdanie skupia się w orzeczeniu (j. Indian Ameryki Płd., kaukaskie, j. baskijskie). W TYPIE FLEKSYJNYM wyraz składa się z rdzenia znaczeniowego i przyrostków gramatycznych wyrażających stosunki składniowe wyrazu. Każdy element gramatyczny wyraża kilka kategorii (np. przypadek, liczbę, rodzaj) i może pełnić kilka różnych funkcji (ta sama końcówka w różnych wyrazach może oznaczać różne przypadki i liczby). Do tego typu, który staje się coraz rzadszy, należały w starożytności wszystkie j. indoeur. (oczywiście z łaciną i greką), współcz. - j. słowiańskie bez bułgarskiego (a więc i j. polski), j. bałtyckie. TYP ALTERNACYJNY, w którym rdzeń wyrazu pełni obie funkcje: znaczeniową (wyrażaną przez spółgłoski - element stały) i gramatyczną (wyrażaną przez wymieniające się - "alternujące" - samogłoski, co bywa określane jako fleksja wewnętrzna), np. w j. arabskim rdzeń: k-t-l i formy katala (zabił), yaktulu (zabija) itp. Do tego typu należą j. chamito-semickie. W trwających 250 mln lat dziejach j. świata wyróżnia się starszą warstwę (j. paleoazjatyckie), której cechy, zw. recesyjnymi (mlaski i głoski krtaniowe, liczba podwójna i potrójna i in.), zanikające w miarę rozwoju, występują jeszcze w niektórych j. pierwotnych społeczeństw Afryki, Australii, Oceanii, Ameryki i niektórych j. paleoazjat. i kaukaskich; oraz warstwę młodszą (j. uraloałtajskie, chińsko-tybet., chamito-semickie) reprezentowaną dziś gł. przez j. indoeuropejskie, rozprzestrzeniające się na całym świecie od XV w. (j. romańskie: hiszp., portug., potem franc., a od XVI w. - ang., później - ros.) w związku z ekspansją kolonialną.
- języki świata, języki, którymi posługuje...
- klasyfikacja języków, podział jęz. świata...
- INDOEUROPEJSKIE JĘZYKI, rodzina języków stanowiących...