jedna z najbardziej skomplikowanych, najważniejszych i najżywiej dyskutowanych kategorii społecznych, która - obok rodziny, klanu, plemienia, grupy etnicznej i klasy - zrodziła się w procesie cywilizowania człowieka. Już samo określenie momentu, w którym w historii pojawiają się nowożytne narody, jest sporne (np. E. Gellner uważa n. za byt przygodny, który pojawia się dopiero wraz ze sformułowaniem ideologii narodowych, tj. w XIX w.). Na ogół przyjmuje się, że n. jest w pewnym stopniu dziełem człowieka, wytworem jego przeświadczeń, lojalności i solidarności; zbiór ludzi staje się n. wtedy, gdy składające się nań jednostki są przekonane, że poprzez przynależność do zbiorowości (np. ludzi o wspólnym języku, zamieszkujących na jednym terytorium czy tylko wspólnej religii - jak żydzi) mają wobec siebie pewne obowiązki i prawa, które czynią z nich rodaków. Ta dominująca dziś woluntarystyczna koncepcja n. (do n. należy ten, kto się za jego członka uważa) wynikła w dużym stopniu z krytyki biologicznej koncepcji n. jako rasy (nazizm). Współczesne koncepcje - nie kwestionując, że pojęcie n. wywodzi się ze wspólnoty rodowodu, tradycji, dziedzictwa kultury i obyczaju, formacji społeczno-prawnej, historycznej pamięci i projektów przyszłości, pewnej wspólnoty wzorców odczuwania i hierarchii wartości - podkreślają zmienny charakter fundowanych na nich więzi, które nigdy nie mają charakteru rasowej (a więc biologicznej) konieczności i są w jakimś stopniu zależne od zaangażowania woli. Choć w świetle postulatów ideologów narodowych zjednoczenie w granicach suwerennego państwa jest zasadniczym warunkiem trwania i rozwoju n., granice osiedlania n. nie zawsze pokrywają się z granicami państwa.
NARÓD
Nauki społeczne i humanistyka
ETNOSOCJOLOGIA, ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA, NEONAZIZM, KATEGORIA SPOŁECZNA, DEKOLONIZACJA, DIASPORA, NACJONALIZM, SŁOWEŃCY, BAUER Otto, SŁOWACY