proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw na dawnych terytoriach zależnych; początek dało 1776 wyzwolenie się spod zależności brytyjskiej, a następnie krajów Ameryki Płd., podległych gł. Hiszpanii i Portugalii; po I woj. świat. proces d. przejawiał się najostrzej w krajach o starej kulturze i tradycjach własnej państwowości (płd.-wsch. Azja, kraje arabskie), obejmując stopniowo kolonie w środk. i płd. Afryce; ruchy niepodległościowe poprzedzało tworzenie się partii politycznych, często o charakterze szczepowym lub religijnym; wkrótce po II woj. świat. niepodległość wywalczyła Indonezja oraz Indie, z których wyodrębnił się muzułmański Pakistan; nasiliło to dążenia wyzwoleńcze innych krajów, proces d. ogarnął w latach 50. i 60. XX w. cały kontynent afrykański, niekiedy w krwawych walkach (Algieria, Angola, Mozambik); uchwalona 1960 Deklaracja ONZ w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym nadała staraniom o d. legalny międzynar. wymiar prawny; 1970 kolejna deklaracja ONZ uznała system kolonialny za przestępstwo. W latach 80. XX w. proces d. został ostatecznie zakończony; nieliczne b. kolonie (zwł. na wyspach Oceanii i Karaibach) zachowały dotychczasowy status bądź uznały się za terytoria zależne od dawnych państw kolonialnych ze względu na niebezpieczeństwo pogorszenia się poziomu materialnego życia, ale decyzję o tym podjęły ich społeczności w demokratycznych referendach.
- dekolonizacja, proces wyzwalania się...
- dekolonizacja, proces likwidacji kolonializmu...
- dekolonizacja, proces wyzwalania się...