Baruch, także de S. (1632-77)
filozof; pochodził z rodziny portugalskich Żydów osiedlonych w Holandii; odebrał tradycyjne wykształcenie talmudyczne, ale 1656 oskarżony na podstawie donosu o heretyckie poglądy został usunięty z gminy i utracił kontakt ze środowiskiem żyd.; zarabiał na życie jako szlifierz szkieł optycznych; zmarł na gruźlicę w Hadze. S. jest twórcą systemu radykalnego monizmu, który najczęściej interpretowany jest panteistycznie; przedstawił go w Etyce w formie dedukcyjnie ujętego wykładu metafizyki. Przyjął, że istnieje tylko jedna substancja, która nie wymaga żadnej innej rzeczy do istnienia i jest identyczna z przyrodą i Bogiem (Deus sive natura); w substancji tej znajdują się dwa atrybuty tożsame ze sobą (jakkolwiek niezależne): rozciągłość i myślenie; każda rzecz jest zarazem ciałem i ideą, które dają się oddzielić jedynie przez abstrakcję; naprawdę jedynym konkretem jest wszechświat jako całość, a jego podział na skończone fragmenty (modi) jest jedynie wynikiem abstrakcyjnego poznania. W tym myśleniu jedną substancję możemy pojmować z dwóch stron: jako natura naturata, czyli zmienny świat i jako natura naturans, czyli niezmienną jedność (Boga); od zewnątrz jako modi rozciągłości i ruchu, a od wewnątrz jako modi myślenia; człowiek jest od wewnątrz myślą, a od zewnątrz ciałem, psychika jest tylko wewnętrzną stroną materii. S. stał na stanowisku determinizmu, w świecie wszystko dzieje się z absolutną nieuchronnością, przyszłość jest równie konieczna jak przeszłość; wolna wola człowieka jest urojeniem, człowiek w swoich zachowaniach jest całkowicie zdeterminowany, wolność nie polega na swobodzie wyboru, ale na zrozumieniu konieczności zdarzeń; ludzie są więc wolni w zależności od stopnia intelektualnego zrozumienia świata: im głębsze poznanie, tym lepszy człowiek; mędrzec powinien żyć w zgodzie z maksymą "nie płakać, nie śmiać się, ale rozumieć" (non flere, non ridere, sed intelligere). Ponieważ Bóg objawia się przez świat, z którym jest tożsamy, wszelką religię objawioną uważał S. za nonsens. Poglądy S. oddziałują na kulturę eur. do dziś, a wszyscy zwolennicy tzw. naturalistycznego poglądu na świat są do pewnego stopnia jego spadkobiercami. Główne dzieła S.: Traktat teologiczno-polityczny, Etyka, Traktat o poprawie rozumu, Zasady filozofii Kartezjusza, Listy.
DETERMINIZM, SPINOZA, PANTEIZM
- SPINOZA, de Baruch
- Spinoza Baruch, (1637-77)
- Spinoza Baruch Benedykt, (1637-77)