doktryny filozoficzne i religijne, które utożsamiają Boga z wszechświatem; najpełniej rozwinęły się w filozofii indyjskiej; w Europie p. pojawił się gł. za sprawą neoplatoników (Plotyn) traktujących świat jako emanację Boga; w okresie renesansu p. przejawiał się w skłonności do przebóstwienia natury (G. Bruno) i znalazł najlepszy wyraz w filozofii B. Spinozy, który w pełni utożsamił Boga z naturą (jego znane określenie: Deus sive Natura); filozofia chrześc., broniąc transcendencji Boga w stosunku do świata, w swoim nurcie ortodoksyjnym oskarżała o p. - mniej lub bardziej słusznie - takich myślicieli chrześcijańskich, jak Dionizy Pseudo-Aeropagita, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj z Kuzy, a w XX w. P. Teilharda de Chardin.
ŽUPANČIČ, DŻALAL AD-DIN RUMI, TOKUTOMI, MENDELSSOHN, ERIUGENA Jan Szkot, EMANACJA, TOŁSTOIZM, DAWID Z DINANT, DUSZA, LESSING