główna organizacja polonijna w Niemczech, zał. 1922 w Berlinie; wobec wyraźnie dyskryminacyjnej polityki niem. wobec pol. mniejszości przede wszystkim dążył do zagwarantowania we wszystkich dziedzinach pełni praw Polakom, bronił ich interesów; łącznie do 1939 Z.P. w N. wykonał ok. 20 tys. interwencji u władz niem., nie licząc skarg i memoriałów kierowanych do Ligi Narodów, do Górnośląskiej Komisji Mieszanej, do niem. władz kościelnych (w sprawie udziału kościołów w akcjach germanizacyjnych); prowadził działalność kult.-oświat., gosp. i polit.; posiadał swoją reprezentację w sejmie pruskim, w sejmikach prowincjonalnych, radach miejskich i organach samorządu niższych szczebli; 1930 liczył ok. 45 tys. czł.; sprawował patronat nad pol. szkolnictwem (Związek Pol. Tow. Szkolnych w Niemczech), spółdzielczością (Związek Sp-ni Pol. w Niemczech), organizacjami związkowymi (Zjednoczenie Zawodowe Pol.) i młodzieżowymi (ZHP w Niemczech, Związek Akademików Polaków, Związek Stowarzyszeń Młodzieży Akademickiej w Niemczech) oraz sportowymi, kulturalnymi itp.; z inicjatywy Z.P. w N. powstał Związek Mniejszości Nar. w Niemczech; organy prasowe: , , , "Głos Pogranicza i Kaszub", , ; czł. Światowego Związku Polaków z Zagranicy; siedzibą władz Berlin, godłem - Rodło; 1938 z inicjatywy Z.P. w N. odbył się w Berlinie Kongres Polaków w Niemczech z udziałem ok. 5 tys. przedstawicieli, na którym ogłoszono 5 prawd Polaków w Niemczech; prezesi do 1939: S. Sierakowski, ks. B. Domański, S. Szczepaniak. Przez cały okres istnienia członkowie Z.P. w N. byli represjonowani (m.in. 1938 przymusowo przesiedlani z terenów etnicznie pol. w głąb Niemiec); z chwilą najazdu III Rzeszy na Polskę Z.P. w N. został zdelegalizowany, majątek skonfiskowano, część czł. rozstrzelano, ok. 2 tys. trafiło do obozów koncentracyjnych; 1945 reaktywowany w zach. strefach okupacyjnych, 1950 zarejestrowany w RFN, początkowo z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, następnie w Bochum; nie uznawał władz PRL, co doprowadziło do rozłamu (powstał Związek Polaków ); organ prasowy "Ogniwo"; prezesi po wojnie: J. Przybylski, J. Styp-Rekowski, E. Forycki, T. Wesołowski, S. Jabłoński, T. Hyb, Z. Duda.
- ZWIĄZEK POLAKÓW ZGODA, organizacja polonijna...
- POLSKI ZWIĄZEK ZACHODNI, PZZ
- ZWIĄZEK MNIEJSZOŚCI POLSKICH W EUROPIE, utworzony 1929 z inicjatywy...