formacja kulturowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów od końca XVI do połowy XVIII w.; charakterystyczna wXVII w. jako odrębny nurt lit. ikultury barokowej, kreującej tzw. mit sarmacki, wiążący pochodzenie Polaków zantycznym plemieniem Sarmatów, dodający państwu splendoru, poczucia tożsamości narod. Apoteoza tradycji szlacheckiej, arcypolskiej, wtym kultu maryjnego, rozmiłowanie wceremonialności, orientalnym przepychu stroju sarmackiego: kontusza, szabli, żupana, kołpaka itd.; synonim Polaka Sarmaty, Polaka-katolika, aw XVIII iXIX w. "Polaka starej daty". Wśród głównych idei głosił m.in. umiłowanie "złotej wolności", rycerskich cnót, pochwałę życia ziemiańskiego, pełnego pieśni żołnierskich ipatriotycznych, biesiad, polowań, kuligów, tańców, sejmików, zjazdów obywatelskich, zgodnie zokreśleniem "homo ludens ihomo politicus". Wlit. świadectwo apologii kultury sarmackiej dali m.in. P. Skarga wKazaniach sejmowych, wktórych bronił mitu Polski jako "przedmurza chrześcijaństwa"; W. Kochowski wPsalmodii polskiej, dostrzegając uprzywilejowane miejsce Polski wświecie, gdzie "Bóg serc ludzkich prostotę ipól sarmackich równinę zdawna ukochał"; Sz. Starowolski wWojownikach sarmackich, J. Ch. Pasek wPamiętnikach,
Jan III Sobieski wListach do Marysieńki, W. Potocki wTransakcji wojny chocimskiej… iPoczcie herbów sławiącym starożytność, tradycję heraldyczną domów szlacheckich. Jednakże dla pokolenia "ludzi oświeconych" stał się s. (w poł. XVIII w.) zjawiskiem negatywnym, stąd twórcy krytycznie wyrażali się omentalności braci Sarmatów, krytycznie oceniła ich wutworach lit. elita intelektualna, podkreślając pozorność szlacheckiej demokracji, jak np. F. Zabłocki wkomedii Sarmatyzm. S. stał się synonimem szlacheckiej megalomanii, zawadiactwa, warcholstwa, skłonności do burd, pieniactwa, pijaństwa, prowincjonalizmu, nieuctwa, konserwatyzmu. WSłowniku języka polskiego S.B. Linde uzupełniał s. słowami synonimicznymi ozabarwieniu emocjonalnym ujemnym: nieokrzesanie, grubiaństwo, grundychwalstwo, podzielał też tę opinię rządowy "Monitor", natomiast wpublicystyce S. Staszic wPrzestrogach dla Polski.