podstawowa właściwość organizmów zwierzęcych i roślinnych, wyróżniająca je swą dynamiką od przyrody nieożywionej; przejawia się zdolnością do wzrostu, tworzenia i odtwarzania określonych struktur, rozmnażania, reagowania na bodźce zewn., do samoistnego ruchu i adaptacji do zmian w otoczeniu; organizmy żywe stanowią układy otwarte - wymieniają energię i materię z otoczeniem (odżywianie, oddychanie, wydalanie), co jest nierozerwalnie związane z katalizowanymi przez enzymy procesami biochem. przemiany materii; żywą materię charakteryzuje obecność wielkocząsteczkowych związków organicznych (białek, kwasów nukleinowych, polisacharydów, lipidów) i duża zawartość wody, średnio 75% masy; zasadniczą rolę w procesach życiowych organizmów w czasie ich rozwoju osobniczego (ontogenezy) odgrywają mechanizmy samoregulujące (homeostaza), wykształcone w trakcie rozwoju rodowego (filogenezy); w komórkach działa kontrola genetyczna koordynująca przebieg szlaków metabolicznych przemiany materii i warunkująca dziedziczność; w poglądach na istotę ż. od czasów staroż. ścierają się przeciwstawne kierunki: idealistyczny (ż. powstało w wyniku nadprzyrodzonej kreacji, jego istota jest niepoznawalna) i materialistyczny (ż. jest zjawiskiem materialnym, podległym ogólnym prawom przyrody, poznawalnym); ż. według współczesnych poglądów pojawiło się w procesie biogenezy, a w dalszych, długotrwałych ciągach ewolucji powstała dzisiejsza wspólnota całej przyrody żywej złożona z rozlicznych, wzajemnie uzależnionych gatunków; dł. życia zależy od cech genetycznych organizmu; człowiek żyje przeciętnie 60-80 lat; żółwie osiągają wiek 200 lat; słonie ind. (na wolności) żyją do 70 lat, podobnie krokodyle, hipopotamy, nosorożce; osły – 60 lat, szympansy – 40 lat; psy i koty do 20 lat; wśród ptaków rekordzistką jest papuga kakadu (żyje tyle co człowiek); wśród ryb jesiotry osiągają 80 lat; węże żyją ok. 30 lat, żaby 20, ale ropuchy osiągają i 40 lat; najdłużej żyją rośliny, w Kalifornii rośnie krzew kreozotowy (zwany King Clone), którego wiek szacuje się na 12 tys. lat; pospolite są sekwoje liczące sobie po 3 tys. lat.
ŻYCIE
Słownik pojęć
POTRZEBA, PRAWO RZYMSKIE, PSYCHOLOGIA POSTACI