(techn.)
przyrząd optyczny umożliwiający obserwację odległych obiektów, służący do powiększania kąta ich widzenia ("przybliżania"), zwiększania ilości światła dochodzącego od tych obiektów do oka obserwatora oraz wyznaczania kierunku, w jakim dany obiekt się znajduje (l. celownicze). W skład l. wchodzi obiektyw o stosunkowo długiej ogniskowej, wyposażony w jedną lub układ kilku - najczęściej dwóch - oraz okular, także w formie układu soczewek (o krótkiej ogniskowej) tak usytuowanego, by ognisko leżało w płaszczyźnie obrazu utworzonego przez obiektyw. Stosunek ogniskowych obiektywu i okularu jest równy tzw. powiększeniu kątowemu l., które może być zmieniane, np. przez wymianę okularów o różnej ogniskowej. Wielkość powiększenia ograniczona jest przez zjawiska dyfrakcji, powodujące nieostrość obrazu, i w praktyce nie przekracza 20-krotnego powiększenia na każdy cm długości obiektywu. Optymalne powiększenie (liczbowo równe w przybliżeniu średnicy obiektywu w mm) zapewnia największą zdolność rozdzielczą, określoną jako najmniejsza odległość kątowa pomiędzy dwoma jednakowo jasnymi punktami widocznymi jeszcze jako oddzielne punkty. Obraz obserwowanego obiektu jest tym jaśniejszy, im większa jest tzw. zdolność zbiorcza l., która jest proporcjonalna do pow. obiektywu, czyli kwadratu jego średnicy, dlatego w l. astr. stosuje się obiektywy o dużej średnicy (przekraczającej często 100 cm); w tego typu l. okular zastępowany jest najczęściej przez płytę fot., spektrograf lub fotometr. Lunety, poza astronomią, stosowane są w wielu przyrządach opt., np.: dalmierzach, niwelatorach, teodolitach, peryskopach, lornetach. Pierwsze l., zw. l. typu Galileusza lub l. holenderskimi (stosowane wciąż z uwagi na małą dł. w lornetach teatralnych) skonstruowali 1600-09 niezależnie Z. Jansen i H. Lippershey w Holandii i Galileusz we Włoszech; zasada działania stosowanych obecnie l. została opracowana 1611 przez J. Keplera, a pierwszą konstrukcję tego typu wykonał 1615 Ch. Scheiner. L. typu Keplera daje obraz odwrócony, co nie jest przeszkodą w obserwacjach astr., w innych zastosowaniach w konstrukcji tzw. l. ziemskich wprowadza się w okularze układ soczewek odwracający obraz. W badaniach astrofizycznych l. (teleskopy bez zwierciadeł) zastąpione zostały niemal całkowicie przez teleskopy zwierciadlane, tzw. reflektory.