(techn.)
przyrząd do prowadzenia obserwacji nieba, pozwalający uzyskiwać wzmocnione (jaśniejsze) i powiększone obrazy o dużej rozdzielczości kątowej. Istnieje kilka typów t.; pierwszy był t. soczewkowy (refraktor, luneta) zbudowany 1608; w pełni sprawny t. zwierciadłowy (reflektor) powstał 1621; t. do obserwacji w zakresie fal radiowych (radioteleskop) skonstruowano 1937; możliwość wynoszenia aparatury badawczej ponad gęste warstwy atmosfery (za pomocą balonów i sztucznych satelitów) przyczyniła się w 2. połowie XX w. do powstania t., które umożliwiają prowadzenie obserwacji w innych zakresach widma fal elektromagn. niż światło widzialne i fale radiowe: w zakresie promieniowania podczerwonego, nadfioletowego, rentgenowskiego i gamma. We współcz. astronomii używane są niemal wyłącznie t. zwierciadłowe; największe mają zwierciadła z wielu segmentów. Obraz w t. powstaje w płaszczyźnie ogniskowej t. i może być rejestrowany na fotogr. materiale światłoczułym lub przez znacznie czulszy półprzewodnikowy detektor CCD, może też być analizowany bezpośrednio przez instrumenty, takie jak spektrometr lub fotometr. Montaż t. pozwala obracać przyrządem w dwu kierunkach: wokół osi godzinnej (równoległej do osi obrotu Ziemi) i prostopadłej do niej osi deklinacyjnej; równomierny obrót wokół osi godzinnej za pomocą mechanizmu zegarowego, zsynchronizowany z pozornym ruchem sfery nieba, pozwala prowadzić t. za wybranym obiektem, dzięki czemu można stosować dowolnie długie czasy naświetlania materiału światłoczułego. Rozwój naziemnych t. optycznych ograniczony jest przez obecność atmosfery, dlatego zaczęto umieszczać je na orbicie wokółziemskiej (Teleskop Kosmiczny Hubble'a); w USA przygotowywany jest program wysłania w kosmos serii t., które w pierwszych dziesięcioleciach XXI w. wielokrotnie zwiększą możliwości obserwacyjne, m.in. umożliwią badanie szczegółów powierzchni planet przy innych gwiazdach.
SALT, XMM-NEWTON, KARRU, GWIAZDY PODWÓJNE, GREENWICH OBSERVATORY, JOWISZ