Pochodzenia hebrajskiego, od słów Jo (skrót od Jahwe, Bóg) i josaf (przydać). Oznacza: Niech Bóg pomnoży (rodzinę). Wg Biblii imię nadane przez Rachelę upragnionemu synowi. W Nowym Testamencie występuje Józef Oblubieniec, którego imię od XVI w. do obecnych czasów stało się bardzo popularne. W Polsce notowane w formach: Hosyp, Jesyp, Josyf, Josyp, Jozef, Jożef, Jożep, Józef, Ożep. ZDROBNIENIA: Józio, Józek, Józik, Józiek, Józiu, Józwa, Ziuk, Ziutek. OBCE FORMY: Joseph (ogólnie przyj. forma), Ioseph, Joseph, Iosephus, Josephus (łac.), Josif (gr.), Josef, Josephus (niem.), Joseph (fr.), Jos (hiszp.), Giuseppe, Beppe, Peppe (wł.), Iosif, Osip (ros.), Josef, Jozef (czes., słowac.), Jozef, Josif, Josip, Jože (połud.-słow.), Jože, Jožef (słoweń.), Jouzapas, Juozas, Juzas (litew.), Juuso, Joose, Jooseppi (fiń.). Forma żeńska: Józefa, Józefina.
NAZWISKA:
Jesipowicz, Jesyp, Jesypowicz, Jozefowicz, Jozefowski, Josefowski, Jozwiński, Jozwowski, Jósefowicz, Józafiniak, Józefaciuk, Józefacki, Józefak, Józefczak, Józefek, Józefiak, Józeficz, Józefik, Józefiński, Józefkowicz,, Józeforski, Józefowicz, Józefowski, Józefski, Józek, Józewicz, Józewski, Józiewicz, Józkowski, Józofiak, Józwiak, Jóźkowski, Józwiński, Józwowicz, Jóźwa, Jóźwiak, Jóźwiakowski, Jóźwicki, Jóźwiczek, Jóźwik, Jóżwiński, Jóźwiuk, Jóżwowoicz, Juseficz, Jusewicz, Juzefowicz, Juzefowski, Juzwicki, Juzwikowski, Juzwyszyn, Juźkiewicz, Juźkowiak, Juźwiak, Juźwik, Juźwicki, Juszczak, Juszczyk, Juszkiewicz, Juźwikiewicz, Juźwiński, Jużewicz, Jużwikowski, Jużwin, Jużyszyn, Orzepa, Orzepowski, Orzypiński, Osipowicz, Osipowski, Ożepowicz, Ożyp.
PATRON:
Bibliotheca Sanctorum wymienia ponad 25 świętych o tym imieniu. Józef, zw. Egipskim (XV–XIV w. p.n.e.), postać bibl. W Księdze Rodzaju syn Jakuba i Racheli; sprzedany przez braci wędrownym kupcom, trafił jako niewolnik do Egiptu, gdzie doszedł do godności ministra faraona. Przedstawiany jako praojciec 2 plemion izraelskich, Efraim i Manasses, których nazwy pochodzą od imion jego synów.Św. Józef, Oblubieniec NMP, opiekun Jezusa Chrystusa, symbol prawości i opiekuńczości. Od 1879 roku jest patronem całego Kościoła. Św. Józef jest również patronem wielu krajów i miast, zakonów, drwali, stolarzy i cieśli, od 1955 roku patronem robotników. Święto Józefa Rzemieślnika (Robotnika) ustanowił papież Pius XII i jest ono związane z Świętem Pracy 1 Maja. (Wspomnienie 19 marca i 1 maja).Św. Józef z Arymatei, znany z Ewangelii uczeń Jezusowy. Wraz z Nikodemem zdjął ciało Zbawiciela z krzyża, owinął je w płótno i pochował. (Wspomnienie 29 marca).Św. Józef z Palestyny, hrabia (286-ok. 340). Budował w Palestynie kościoły chrześcijańskie, pomagał katolikom prześladowanym przez heretyków. (Wspomnienie 22 lipca).Św. Józef Hymnograf, kapłan z Konstantynopola (ok. 810–883). Przydomek zawdzięcza twórczości literackiej — w formie poetyckiej opisywał żywoty świętych. (Wspomnienie 4 kwietnia).Św. Józef z Leomisy, kapucyn (1556–1612). Pracował wśród jeńców na galerach oraz nawracając islamskich Turków. (Wspomnienie 4 lutego).Św. Józef Kalasanty, Juan de Calasanza, hiszpański ksiądz (1557–1648). Wraz z gronem współpracowników powołał zakon pijarów, którego w 1632 został dożywotnim przełożonym. Oskarżony o sprzyjanie ideom Galileusza, został czasowo zdjęty z urzędu i osadzony na krótko w więzieniu przez inkwizycję. Zmarł przed przywróceniem zakonowi odebranych mu praw. (Wspomnienie 18 września).Św. Józef Oriol, ksiądz hiszpański. Żył w latach 1650–1702. Znany z surowego, ascetycznego życia. (Wspomnienie 23 marca).Św. Józef Pignattelli, hiszp. jezuita (1737–1811). Działał w czasach wielkiej niechęci do zakonników Stowarzyszenia Jezusowego. (Wspomnienie 27 listopada).Św. Józef Benedykt Cottolengo, założyciel żeńskiego zakonu wincentek (1786). (Wspomnienie 30 kwietnia).Św. Józef Cafasso, kapłan wł. Żył w latach 1811–60. Był przyjacielem ks. Jana Bosco. (Wspomnienie 23 czerwca).
ZNANE POSTACIE:
Józef Struś (Strusiek, Struthius), lekarz nadworny Zygmunta II Augusta (1510–1568). Joseph Addison, pisarz ang. (1 V 1672–17 VI 1719). Giuseppe Tartini, kompozytor wł. (8 IV 1692–26 II 1770). Joseph Haydn, austr. kompozytor (31 III 1732–31 V 1809). Józef Bielawski, pol. poeta i komediopisarz (1739–1809). Józef Rufin Wybicki, twórca pol. hymnu narodowego (29 IX 1747–19 III 1822). Joseph Fouch d’Otrante, fr. polityk (21 V 1759–25 XII 1820). Józef Antoni Poniatowski, książę, nazywany księciem Pepi (Zdrobnienie od Giuseppe, wł. wersji imienia Józef) (7 V 1763–19 X 1813). Józef Kalasanty Szaniawski, pol. filozof i polityk (1764–1843). Józef Elsner, kompozytor pol. (1 VI 1769–18 IV 1854). Józef Grzegorz Chłopicki, generał, dyktator powst. listopadowego (14 III 1771–30 IX 1854). Joseph M. William Turner, ang. malarz (1775–1851). Józef Damse (Dampse), kompozytor pol. (26 I 1789–15 XII 1852). Józef Zachariasz Bem, generał wojsk pol., węg. i tur. (14 III 1794–10 XII 1850). Bł. Józef Sebastian Pelczar, założył w Krakowie Zgrom. Służebnic Najśw. Serca Jezusowego (1842–1924). Józef Korzeniowski, pol. pisarz, pedagog (19 III 1797–17 IX 1863). Joseph Smith, założyciel relig. sekty mormonów (23 XII 1805–27 VI 1844). Józef Borkowski Dunin, poeta pol. (22 III 1809–18 VI 1843). Józef Ignacy Kraszewski, pisarz pol. (28 VII 1812–19 III 1887). Giuseppe Fortunino Francesco Verdi, kompozytor wł. (10 X 1813–27 I 1901). Józef Bohdan Dziekoński, pisarz pol. (7 II 1816–3 VII 1855). Franciszek Józef I, ces. Austrii, król węgierski (18 VIII 1830–21 XI 1916). Józef Ludwig Hauke-Bosak, pol. generał, dow. w powst. 1863 (19 IX 1834–21 I 1871). Józef Brandt, malarz pol. (11 II 1841–12 VI 1915). Józef Pius Dziekoński, architekt pol. (5 V 1844–4 II 1927). Józef Chełmoński, malarz pol. (7 XI 1849–6 IV 1914). Joseph Conrad, właśc. Józef Teodor Konrad Korzeniowski, pisarz ang. pochodzenia pol. (3 XII 1857–3 VIII 1924). Joseph Austen Chamberlain, polityk brytyjski (16 X 1863–16 III 1937). Józef Piłsudski, marszałek Polski (5 XII 1867–12 V 1935). Józef Mehoffer, malarz pol. (19 III 1869–7 VII 1946). Józef Haller, pol. generał i polityk (13 VIII 1873–4 VI 1960). Józef Stalin, właśc. Iosif Dżugaszwili, dyktator radz. (21 XII 1879–5 III 1953). Jozef Čapek, czes. pisarz i malarz (23 III 1887–po 6 IV 1945). Szemuel Josef Agnon (Czaczkes), pisarz izr. (17 VII 1888–17 II 1970). Osip Mandelsztam, pisarz ros. (15 I 1891–27 XII 1938). Józef Beck, pol. polityk, min. spraw zagr., 1932–39 (4 X 1894–5 VI 1944). Joseph von Sternberg, amer. reżyser film. (29 V 1894–22 XII 1969). Józef Czapski, malarz pol. (3 IV 1896–12 I 1993). Archibald Joseph Cronin, pisarz ang. (19 VII 1896–6 I 1981). Józef Wittlin, pol. pisarz (17 VIII 1896–28 II 1976). Józef Czechowicz, poeta pol. (15 III 1903–9 IX 1939). Jos Vincente Ferrer, aktor hiszp.-amer. (8 I 1912–26 I 1992). Józef Cyrankiewicz, pol. premier (23 IV 1911–20 I 1989). Big Joe Turner, właśc. Joseph Vernon Turner, amer. piosenkarz bluesowy (18 V 1911–24 XI 1985). Jan Józef Szczepański, pisarz pol. (12 I 1919–20 II 2003). Beppe Fenoglio, pisarz wł. (ur. 1922). Józef Andrzej Gierowski, historyk pol. (ur. 19 III 1922). Józef Szajna, pol. malarz i reżyser teatralny (ur. 1922). Józef Hen, pisarz pol. (ur. 8 XI 1923). Józef Polak, pol. artysta plastyk, architekt (ur. 1923). Józef Magnuszewski, pol. historyk lit. (12 III 1924–19 XII 1994). Józef Kaleta, pol. ekonomista, polityk (ur. 1925). Józef Gawłowski, architekt pol. (ur. 1926). Jan Józef Lipski, historyk i krytyk literatury pol. (25 V 1926–10 IX 1991). Józef Glemp, kardynał, prymas Polski (ur. 18 XII 1929). Ks. Józef Tischner, pol. teolog, filozof (1931–2000). József Antall, premier węg. (8 IV 1932–12 XII 1993). Józef Ratajczak, pisarz pol. (ur. 1932). Józef Ambroży Heldt, fizyk pol. (ur. 1934). Abp Józef Kowalczyk, nuncjusz apostolski w Polsce (ur. 28 VIII 1938). Iosif Brodski, poeta ros. (24 V 1940–28 I 1996). Abp Józef Michalik, wiceprzewod. Konferencji Episkopatu Polski (ur. 1941). Józef Węgrzyn, pol. dziennikarz, producent film. i telewizyjny (ur. 1943). Józef Oleksy, pol. polityk, premier (ur. 22 VI 1946). Jos Maria Carreras, hiszp. tenor operowy (ur. 5 XII 1947). Abp Józef Życiński, metropolita lubelski (ur. 1948). Józef Kowalczyk, ekonomista pol. (ur. 1954).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Józef, postać biblijna, bohater wielu utworów literackich (J.J. Bodmer, T. Mann, W. Perzyński). Dzieje przygód Józefa Andrewsa i jego przyjaciela pana Abrahama Adamsa H. Fieldinga (1742). Józef Jowialski z komedii Pan Jowialski A. Fredry (1832). Józef Papkin z komedii Zemsta A. Fredry (1834). Józef i jego bracia, opowiadanie T. Manna. Jos Navarro (Don Jos) z opowiadania P. Mrimego Carmen (1845). Józef K., główna postać powieści Proces F. Kafki (1925). Józef Rudzki z dramatu S. Wyspiańskiego Warszawianka. Pieśń z roku 1831 (1831). Józio z noweli B. Prusa Grzechy dzieciństwa (1885). Józio z powieści Ferdydurke W. Gombrowicza (1937). Józef Odrowąż z powieści Wierna rzeka S. Żeromskiego (1912). Józef Starzycki z powieści J. Korzeniowskiego Kollokacja (1847). Józef Ślimak z powieści B. Prusa Płacówka (1886). Józef Rudnicki z powieści I. Dąbrowskiego Śmierć (1893). Jozef Szwejk z powieści Przygody dobrego wojaka Szwejka J. Haška (1921–23). Józef Ślimak z powieści Placówka B. Prusa (1886). Joseph Grand z powieści Dżuma A. Camusa (1947). Józef Krzecht z powieści H. Hessego Gra szklanych paciorków (1943). Jos Arcadio z powieści G.G. Márqueza Sto lat samotności (1967). Józef Chłopicki, postać historyczna, bohater wielu utworów: dramatów Warszawianka i Noc listopadowa S. Wyspiańskiego, sztuki Sto rąk, sto sztyletów, J. Żurka, powieści Księżna Łowicka W. Gąsiorowskiego, Olszynka Grochowska W. Przyborowskiego i in. Józef Hennert z powieści Z. Nałkowskiej Romans Teresy Hennert (1923). Józef Suryn z opowiadania J. Iwaszkiewicza Matka Joanna od Aniołów (1946). Józio Royski z trzytomowej powieści Sława i chwała J. Iwaszkiewicza (1956/62). Józef Car z powieści T. Konwickiego Sennik współczesny (1963).
NA EKRANIE:
Film wg pow. Dzieje przygód Józefa Andrewsa i jego przyjaciela pana Abrahama Adamsa H. Fieldinga w reż. T. Richardsona (1977), rolę Józefa grał Peter Firth. Ekranizacja Zemsty A. Fredry w reż. A. Bohdziewicza (1957), rolę Józefa Papkina grał Tadeusz Kondrat. Ekranizacje pow. Proces F. Kafki: w reż. O. Wellesa (1962) rolę Józefa K. grał Anthony Perkins, a w reż. D. Jonesa (1992) — Kyle MacLachlan. Ekranizacja TV noweli Grzechy dzieciństwa B. Prusa w reż. K. Nowaka (1980). Ekranizacja Ferdydurke W. Gombrowicza w reż. J. Skolimowskiego (1991), rolę Józia grał Jain Glen. Ekranizacje pow. Wierna rzeka S. Żeromskiego: w reż. E. Puchalskiego (1922) rolę Józefa Odrowąża grał Ryszard Sobiszewski, w reż. L. Buczkowskiego (1936) — Mieczysław Cybulski, a w reż. T. Chmielewskiego (1983) — Olgierd Łukaszewicz. Film wg pow. Dżuma A. Camusa w reż. E. Puenzo (1992), rolę Josepha grał Robert Duvall.
AFORYZM:
Żeby nie skakała kózka,Toby nie spotkała Józka.Wsiadła jednak kózka w wózek,Którym właśnie jechał Józek.Józek miał 30 lat,A wózek był marki „Fiat”.Kózki nóżki, kózki buziaZałatwiły z miejsca Józia.(...)Ludwik Jerzy Kern
W POEZJI:
Z krwi Izaaka, Abrahama,Judy, Jakuba i Arama,Zary, Tamary i Rachaby,Z Booza, króla Salomona,Achima, Azy i Amona,
Z krwi Ezechiasza i Matana@Opis Next:(Jakże wymienić mężów trzystu,A nie pominąć krwi niczyjej?)Zrodził się Józef, mąż Maryi,Z której się zrodził Jezus Chrystus.Antoni Słonimski, „Rodowód”Przybył i Józio; dwudziestą miał wiosnę,Młody, cnotliwy, nieśmiały;Obce dla niego wyrazy miłośne,Choć czuł miłośne zapałyAdam Mickiewicz, „To lubię”Obok Francuzów ciągnie polskie wojsko całe,Nasz Józef, nasz Dąbrowski, nasze orły białe!Już są w drodze, na pierwszy znak NapoleonaPrzejdą Niemen i — bracie! Ojczyzna wskrzeszona!Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, Księga VI
PRZYSLOWIA:
Józefowa cnota jaśniejsza od złota.Gdy na Józef bociek przybędzie,to już śniegu nie będzie.
Na Józefa pogoda, będzie w polu woda.Gdy na Józka bociek siędzie,mrozu więcej już nie będzie.
Na Józefa pięknie, zima prędko pęknie.(związane z wiosennymi świętami Józefa)
JÓZEF
Wielka księga imion