Provence
kraina hist. w płd.-wsch. Francji nad M. Śródziemnym, na wsch. od dolnego Rodanu; pow. górzysta, znaczną jej część stanowią Alpy franc. (wys. do 3051 m - szczyt Mont Pelat), na zach. dolina Rodanu; klimat podzwrotnikowy morski; uprawa pszenicy, oliwek, cytrusów, kwiatów, warzyw, ryżu, winnej latorośli; hodowla owiec; eksploatacja boksytu, węgla brunatnego; na Rodanie duże elektrownie wodne; przem. petrochemiczny, chem., maszynowy, elektrotechn. i elektroniczny, stoczniowy (Marsylia, Tulon); pas przybrzeżny zw. Lazurowym Wybrzeżem jest regionem turyst. o światowej sławie. Najstarszymi mieszkańcami P. byli Ligurowie, od VI w. p.n.e. wypierani przez Greków, którzy zakładali tu swoje ośr. miejskie (Marsylia, Nicea); IV-III w. p.n.e. przeszła we władanie Celtów, a 125-121 p.n.e. - Rzymian (prowincja Gallia Narbonensis); czasy rzymskie to okres szybkiego rozwoju gospodarczego P.: powstały nowe miasta, drogi bite, akwedukty, amfiteatry; 476 zajęta przez Wizygotów, 508 przez Ostrogotów, 536 przez Franków; od VIII w. pustoszona przez korsarzy arabskich; 855-863 oraz 879-947 samodzielne królestwo, następnie połączone z Górną Burgundią; od 1032 opanowana przez cesarzy niem. i sprawujących w ich imieniu władzę hrabiów-namiestników; od 1112 w rękach dyn. katalońsko-aragońskiej; do końca XIII w. bujny rozwój gosp. i kult.; 1482 połączona unią personalną z Francją, zachowała pewną autonomię (m.in. własny parlament); 1535 formalnie oderwała się od cesarstwa; w XVII w. ograniczenie autonomii (polityka A. Richelieu i J. Mazarina) oraz ponowny rozkwit gospodarczy (budowa portów w Marsylii i Tulonie); 1790 podzielona między rozmaite departamenty. Liczne zabytki: z czasów greckich (Saint-Rmy-de-Provence, St. Blaise, Antibes), rzymskich (monumentalne budowle w Arles, Aix-en-Provence, Orange, Nicei, Carpentras, mosty Pont Flavien i Pont Iulien, mozaiki i rzeźby); budowle wczesnoromańskie i romańskie (m.in. bazylika St-Trophime w Arles z pięknymi krużgankami, bazylika St-Victor w Marsylii, katedry w Awinionie i Orange, kośc. cysterskie w Silvacane i Le Thoronet) oraz liczne rzeźby; z czasów gotyku kościoły (Aix-en-Provence, Awinion, Carpentras), warowne twierdze i zamki (Awinion, Salon-de Provence, Tarascon, na wyspie If koło Marsylii), pozostałości miejskich murów obronnych (Awinion, Carpentras, Tulon), dzieła rzeźbiarskie, malarskie (szkoła z Awinion); zabytki renesansowe (Gordes, La Tour-d’Aigues), w stylu wł. baroku (Nicea, Mentona) i franc. klasycyzmu (ratusze w Aix-en-Provence, Arles, Tulonie), dzieła barokowego rzeźbiarza P. Pugeta. Od końca XIX w. P. Południa przyciąga licznych malarzy, zwł. impresjonistów i postimpresjonistów (m.in. P. Cézanne, H. Matisse, P. Bonnard, V. Van Gogh, P. Picasso).
ANDEGAWENI, HISZPAŃSKA MUZYKA, FRÉJUS, ENTREMONT, MONTICELLI, MARSYLIA, KAROL I ANDEGAWEŃSKI, NICEA, RIGAUDON, TARASCON
- Prowansja, kraina geogr.-hist. wpd.--wsch.(...)
- alba, pieśń jutrzenna, gatunek...
- SAINT RÉMY, miasto w Prowansji (...