miasto powiatowe w woj. warmińsko-mazurskim, na skraju Żuław Wiślanych i Wzniesień Elbląskich, opodal ujścia rzeczki Elbląg do Zalewu Wiślanego; 128 tys. mieszk. (2002); ośr. przem. maszynowego (turbiny parowe), okrętowego, środków transportu, odzieżowego, drzewnego, spoż. (browar Elbrewery Company Ltd), skórzanego, elektrotechn.; port morski połączony z Kanałem Elbląskim (atrakcja turyst. na skalę światową, transport statków po szynach), z Ostródą, Iławą, Kaliningradem; węzeł kolejowy; lotnisko; siedziba diecezji, Wyższe Seminarium Duchowne; filia Politechniki Gdańskiej; teatr, muzeum, ośr. sportów wodnych. Początkowo słynąca z handlu bursztynem pruska osada handlowa Truso; 1237 Krzyżacy zbudowali tu potężny zamek obronny; od 1246 prawa miejskie, członek Hanzy i Związku Pruskiego; od 1466 w Rzeczypospolitej; za Zygmunta Augusta wybudowano tu duży port wojenny oraz pierwszą polską stocznię(1570); rozwój także za Stefana Batorego, który skierował tu cały handel z centralnej Polski (chcąc osłabić znaczenie Gdańska); w XVII w. wzrost zamulenia Zalewu Wiślanego i narastanie delty Wisły powstrzymało rozwój E.; 1626-35 i 1655-60 zajęty przez wojska szwedzkie; 1700-21 zniszczony podczas wojny płn.; od 1722 pod panowaniem Prus; w 2. poł. XIX w. po wybudowaniu Kanału Elbląskiego (1845-60) znaczne ożywienie gospodarcze, linia kolejowa do Malborka (1852), rozbudowa przem. stoczniowego, maszynowego, lniarskiego, tytoniowego, browarniczego, w pocz. XX w. fabryka lokomotyw, samochodów, cygar, w okresie międzywojennym ośr. niem. przem. zbrojeniowego (produkcja okrętów podwodnych i transportowców); podczas II woj. świat. 5 podobozów Sztutowa, 13 obozów pracy; mocno zniszczony (60%); w 1945 przyznany Polsce, m. powiatowe, 1975-98 wojewódzkie; związany z odległym o 60 km Gdańskiem więzami historycznymi i gospodarczymi nie ustaje w staraniach o przeniesienie do woj. pomorskiego (władze E. skierowały nawet 2001 skargę na rząd RP do Trybunału w Strasburgu); ludność E. w referendum opowiedziała się zdecydowanie za przyłączeniem do woj. pomorskiego; problemem pozostaje fakt, iż otaczające Elbląg powiaty ziemskie nie są zainteresowane zmianą przynależności administracyjnej. Liczne zabytki: gotyckie kościoły z XIII-XV w., zespół klasztorny Dominikanów z XIII-XV w., pozostałości murów miejskich z Bramą Targową i zamku z XIII-XIV w., kamienice neoklasycystyczne.
ELBLĄSKI KANAŁ, WIŚLANY ZALEW, ELBLĄSKA KSIĘGA, WISŁA, WARMIŃSKO-MAZURSKIE WOJEWÓDZTWO, ELBLĄSKIE WZNIESIENIA, ELBLĄSKIE WOJEWÓDZTWO, ELBLĄG, ELBLĄG, MIERZEJA WIŚLANA