miasto wojewódzkie w Kotlinie Toruńskiej, nad Brdą u jej ujścia do Wisły, stolica woj. kujawsko-pomorskiego; 372,1 tys. mieszk. (2002); ważny ośr. przemysłowy, handlowy, naukowy i kulturalny kraju; przem. elektron. i elektrotechn., sprzętu okrętowego, produkcja obrabiarek, przem. gumowy, chem., fotochemiczny, skórzany, poligraficzny, drzewny, odzieżowy, spoż., zwł. mięsny, browary; wyższe uczelnie (roln., med., pedagogiczna, muz.), Prymasowski Inst. Kult. Chrześc., Seminarium Misyjne, 6 oddziałów inst. naukowych, kilka tow. wyższej użyteczności, filharmonia, opera, dwa teatry, operetka; miejsce kilkunastu festiwali artyst., m.in. Musica Antiqua Europae Orientalis, Międzynar. Spotkania Młodzieży Muzykującej, Bydgoskie Spotkania Teatralne, Bydgoskie Targi Sztuki, konkurs pianistyczny im. I. Paderewskiego oraz Arthur Rubinstein in Memoriam; węzeł komunikacyjny, port rzeczny, lotnisko; centrum szkolenia nowoczesnych sił NATO (w budowie); jeden z najdłuższych mostów na Wiśle (1325 m). Początkowo osada rybacka pn. Bydgoszcza (rodzaj żeński do końca XVI w.), w XIII w. gród warowny, kasztelania; 1331-37 w posiadaniu Krzyżaków, prawa miejskie od 1346; w XV i XVI w. ośr. handlu zbożem (wielkie spichlerze) i solą (warzelnie), mennica królewska, jedno z większych miast Rzeczpospolitej, podupadłe po najeździe szwedzkim; 1772-1920 w zaborze pruskim (1807-15 w Księstwie Warszawskim); rozwój po uruchomieniu 1774 Kanału Bydgoskiego; 3 IX 1939 zamordowanie ok. 350 Niemców - mieszkańców Bydgoszczy (pod zarzutem dywersji, być może przez maruderów z rozbitych armii), w odwecie kilka dni później rozstrzelanie przez Niemców ok. 1500 pol. zakładników; później 2 podobozy kobiece obozu koncentracyjnego Stutthof i ciężkie więzienie dla kobiet (Fordon), łącznie ok. 37 tys. ofiar; po wojnie m. wojewódzkie, rozbudowa. Zabytki: późnogotycka fara z 1466-1502, pozostałości murów obronnych z basztą (1484); klasztory: Bernadynów i Klarysek z 2. poł. XVI w.; kolegium jezuickie z 1638-1702 (ob. urząd miasta), gmach dawnego sądu z poł. XVIII w. (ob. biblioteka), spichlerze z XVIII i XIX w.; trzy muzea (historia miasta i pamiątki po L. Wyczółkowskim, dzieje oświaty oraz militaria).
BYDGOSZCZ
Miejscowości
BRDYUJŚCIE, FORDON, BYDGOSKI KANAŁ, WISŁA, , , GÓREC-ROSIŃSKI, ŁABISZYN, POLSKA. LUDNOŚĆ. URBANIZACJA,