miasto powiatowe w woj. pomorskim, na Pojezierzu Kaszubskim; 15,5 tys. mieszk. (2002); położone nad jeziorami Klasztornym i Karczemnym, na wys. 215 m; przem. spoż.; meblarskie i ceramiczne rzemiosło artyst., wytwórnia pomocy naukowych; Muzeum Kaszubskie; K. powstały w XIV w. jako osada klasztorna kartuzów, rozwijając się wraz z zakonem (aż do jego kasaty w 1826). W poł. XIX w. były już miasteczkiem, na pocz. XX w. zelektryfikowanym i połączonym linią kolejową z Gdańskiem; miejsce ożywionego ruchu regionalnego: działało Kaszubskie Tow. Ludoznawcze (od 1907), Zrzeszenie Regionalne Kaszubów (od 1929), ukazywały się czasopisma: , "Przyjaciel Ludu Kaszubskiego", , "Gazeta Kaszubska"; od 1921 związał się z K. działacz i pisarz kaszubski - Aleksander Majkowski; prawa miejskie 1923; w okresie okupacji hitler. K. były terenem działania ruchu oporu (organizacja , "Gryf Kaszubski", "Polska Żyje"); w latach 60. K. utraciły walory rekreacyjne (zanieczyszczenie jezior); zabytki: gotycki kośc. poklasztorny (konsekrowany 1403) z wyposażeniem gł. barokowym (XVII w.) i częścią ołtarza z połowy XV w.; refektarz i erem zbudowany ok. 1400, Muzeum Kaszubskie.
- zabytki kultury polskiej, dziedzictwo tysiącletniej...
- BRUNO KARTUZ, (1030 lub 1033-1101)...