BAROKU SZTUKA

styl zrodzony we Włoszech (w Rzymie); wyróżnia się barok wczesny, dojrzały (o wielkiej różnorodności form) i późny (bardziej powściągliwy, przechodzący w rokoko).

ARCHITEKTURA: przełomowe znaczenia miało zbudowanie kośc. Il Ges w Rzymie (1568–1584, projekt J. Barozzi da Vignola, fasada gł. – G. della Porta); ten jednonawowy obiekt z kaplicami, z dwukondygnacyjną fasadą z wolutami, silnie zaznaczonymi gzymsami, z kopułą na skrzyżowaniu nawy z krótkim transeptem, stał się wzorem dla barokowych kościołów w całej Europie (w Polsce np. kość. św. św. Piotra i Pawła w Krakowie). Z czasem pojawiły się budowle sakralne na rzutach koła, krzyża, elipsy (np. kość. Karola Boromeusza w Wiedniu na planie elipsy wpisanej w krzyż); linie proste zastąpiono przez linie krzywe, falujące (np. kość. S. Ivo alla Sapienza w Rzymie projektu Borrominiego nie ma kąta prostego i ani jednej gładkiej płaszczyzny ściany, które stanowią kombinację wklęsłości i wypukłości), charakterystyczne są spiralnie skręcone kolumny; rozbudowany został ołtarz gł., pojawiły się ołtarze boczne; wnętrza pełne rzeźb i płaskorzeźb wykańczano kolorowymi marmurami, złoceniami, stiukami i malowidłami iluzjonistycznymi. W architekturze świeckiej pojawił się nowy typ pałacu: reprezentacyjny, o lekkiej otwartej bryle (często w kształcie litery U) z dziedzińcem od frontu i ogrodem od tyłu; elewacje pałaców barokowych są spokojniejsze od kościołów, natomiast wnętrza bardzo wystawne, np. pałace rzymskie: Barberinich (wg planów Maderny zbudowany przez Berniniego i Borromieniego), Villa Borghese (J. van Santena), Villa Doria-Pamphili (A. Algardii); rozbudowane i dekoracyjne stały się klatki schodowe (Scala Regia w Watykanie). Rozwija się urbanistyka; wybitnymi dziełami są kolumnada i plac św. Piotra w Watykanie (projektu Berniniego), plan przebudowy Rzymu D. Fontany. Do rozpowszechnienia się wł. baroku w Europie przyczynili się architekci ze szkoły nad j. Como (maestri comacini), działający w różnych krajach (m.in. C. Maderna i D. Fontana). We Francji sz.b. odbiega od typowych cech tego stylu, wykształcił się styl rodzimy określany jako barok klasycyzujący (okres panowania Ludwików XIII i XIV); najwybitniejsze dzieła: zespół pałacowo-ogrodowy w Wersalu (L. Le Vau, J. Hardouin Mansart, Ch. Le Brun. ogrody A. Le Nôtre), wsch. fasada Luwru (L. Le Vau, Ch. Le Brun. C. Perrault), łuk triumfalny Porte Saint-Denise w Paryżu (F. Blondel), kośc. Saint-Luis-des Invalides w Paryżu (J. Hardouin-Mansart). W Hiszpanii architektura barokowa rozwinęła się w 2. poł. XVII w. i przyjęła bujne formy; gł. przedstawiciele: J.S. Churriguera i jego 2 synowie (churrigueryzm), J.B. Vies, P. de Ribera. W Niemczech również barok rozwinął się dopiero w 2. poł. XVII w., gł. w Bawarii i Frankonii, pod silnym wpływem Vignoli i Borrominiego; działają: J.B. Neumann, D. Zimmermann, M.D. Pöppelmann, bracia Asam. Na podatny grunt trafiają koncepcje sztuki barokowej w Austrii; powstają liczne kościoły, klasztory, pałace, np. kośc. Karola Boromeusza w Wiedniu (J. Fischer von Erlach), klasztor w Melku (J. Braundtauer), pałace wiedeńskie Schönbrunn (J. Fischer von Erlach) i Belweder (J.L. von Hildebrandt). W Anglii wpływ baroku zaznaczył się przelotnie w architekturze pałacowej jako tzw. styl królowej Anny.

MALARSTWO: barok przejawiał się w największym stopniu w malarstwie ściennym; powstawały wielkie freski zdobiące ściany, sklepienia, wnętrza kopuł kościołów (tematyka rel. związana z kontrreformacją) i pałaców (gł. tematy mitologiczne, alegorie); charakterystyczne dla baroku było malarstwo iluzjonistyczne, ściśle związane z architekturą; postacie przedstawiano w ruchu, niekiedy w nienaturalnych pozach, w rozwianych szatach; stosowano perspektywiczne skróty, bogatą kolorystykę, kontrasty świetlne, często kompozycję obrazu po przekątnej. Wł. malarstwo tego okresu reprezentują: Caravaggio, P. da Cortona, G. Tiepolo, O. Gentileschi, A. Canale zw. Canaletto, G. Lanfranco, A. Pozzo (malarstwo iluzjonistyczne), L. Giordano, G. de Ferrari; we Francji działali: S. Vouet, G. de La Tour, Valentin, w stylu baroku klasycyzującego malowali N. Poussin i pejzażysta C. Lorrain; w Hiszpanii działali E. Murillo, D. Velázquez, F. de Zurbarán; wysoki poziom osiągnęło malarstwo w Niderlandach, gdzie tworzyli m.in. Rembrandt van Rijn i J. Vermeer van Delft (tematyka świecka: życie codzienne zamożnych mieszczan, także chłopów, portrety, pejzaże, martwe natury); jednymi z wybitniejszych twórców tego okresu byli działający we Flandrii P.P. Rubens, A. van Dyck oraz J. Jordaens; w Anglii malarstwo iluzjonistyczne (pod wpływem A. Pozza) tworzył J. Thorrnhill.

RZEŹBA: jej rozkwit następuje we Włoszech po 1620 i jest związany z twórczością G. Berniniego (Dawid, Apollo i Dafne, fontanny np. na Piazza Navona w Rzymie, nagrobek papieża Urbana VIII). Swą indywidualnością oddziaływał on na wielu rzeźbiarzy tego okresu (m.in. A. Bolgi, E. Ferrata, D. Guidi); barok klasycyzujący reprezentował A. Algardi, pozostający w opozycji do Berniniego. Rzeźba franc. osiągnęła wysoki poziom w poł. XVII w., ścierały się w niej tendencje klasycyzujące z czysto barokowymi (włoskimi); wyróżniają się: F. Girardon, A. Coysevox, P. Puget. Rzeźba hiszp. okresu baroku to gł. dzieła snycerskie polichromowane i złocone, postacie świętych, rzeźba ołtarzowa i procesyjna; najważniejsi twórcy: G. Hernández, A. Cano, H. Montaesa.

• BAROKU SZTUKA W POLSCE, rozwijała się 1600–1710.ARCHITEKTURA:...
• NIEMIECKA SZTUKA, sztuka rozwijająca się...
• SZWAJCARSKA SZTUKA, najstarsze zabytki pochodzą...