République d
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 60% Murzyni, 35% Mulaci; jeden z najgęściej zaludnionych krajów Ameryki - 310 osób/km2; w miastach zamieszkuje 29% mieszk.; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 53 lata, kobiety - 56 lat (najniższa w Ameryce Płd. i Środk.); wyznania: katolicy 80,3%, protestanci 15,8% (ponadto równoległy kult voodoo, obejmujący 70% ludności).
USTRÓJ: republika prezydencka od 1987; parlament dwuizbowy (Izba Deputowanych - 83 miejsca i Senat - 23 członków), kadencja 5-letnia; głową państwa prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat (bez prawa reelekcji); kraj dzieli się na 9 departamentów.
WARUNKI NATURALNE. Ok. 4/5 powierzchni kraju zajmują górskie pasma Kordylierów; najw. szczyt La Selle (2 680 m); wzdłuż wybrzeży wąski pas nizin, także żyzne doliny i równiny między pasmami górskimi; linia brzegowa dobrze rozwinięta; klimat podrównikowy; temp. o niewielkich wahaniach w skali roku, od 23 do 29C; średni opad od 300 mm w kotlinach śródgórskich do 2000 mm na płn. i płn.-wsch. stokach gór; rzeki krótkie i bystre, najdłuższa Artibonite (237 km) bierze początek w Dominikanie; najw. jez. Saumtre; stoki gór pokryte wiecznie zielonymi lasami równikowymi, mocno przetrzebionymi (zajmują zaledwie 1,4% pow.); w rejonach bardziej suchych sawanny.
GOSPODARKA. Jedno z najuboższych państw świata, najbiedniejsze spośród krajów Ameryki; rolnictwo w fazie gosp. naturalnej; latyfundia obszarnicze; z 1% powierzchni utrzymuje się 60% ludn.; uprawa kawy, trzciny cukrowej, bawełny, kakaowca, kukurydzy, ryżu, manioku, fasoli, mango; hodowla bydła, trzody chlewnej, koni; wydobycie boksytów, rud miedzi, manganu i lignitu; niewielki przem. przetwórczy rolno-spożywczy, nadto włókienniczy, skórzano-obuwniczy, chemiczny; huta aluminium; wysoka zachorowalność ze wzgl. na brak czystej wody; 9/10 mieszkań na wsi pozbawionych urządzeń sanitarnych; nędza pogłębiona embargiem handl. nałożonym przez Radę Bezpieczeństwa w okresie rządów junty wojskowej (1988-94).
HISTORIA. Wyspa przed okresem kolonizacji zamieszkana przez Indian Arawaków; 1492 odkryta przez Kolumba, który nadał jej nazwę Hispaniola (równolegle używano nazwy Santo Domingo, od założonego tam miasta); od końca XV w. kolonia hiszp.; zastępowanie wymierającej ludności miejscowej murzyńskimi niewolnikami, sprowadzanymi do pracy na plantacjach trzciny cukrowej; w XVII w. zach. część wyspy opanowana przez flibustierów (piratów) ang. i franc.; 1697 przejęta przez Francuzów na mocy pokoju w Ryswick; 1791 powstanie narodowowyzwoleńcze, poparte przez Hiszpanię i Anglię; na czele F.D. Toussaint-Louverture; 1801-04 proklamowanie niepodległości; 1806-20 podział na 2 państwa, z dominacją Murzynów (część płn.) i Mulatów (część płd.); 1820 zjednoczenie całej wyspy; 1844 oddzielenie Dominikany; 1847-59 rzezie Mulatów, początek długotrwałej anarchii polit., częste zmiany ekip rządzących; 1915-34 wojsk. okupacja USA, a następnie ich dominacja gosp.; stałe antagonizmy ludności murzyńskiej i Mulatów; 1957-86 rządy dyktatorskie Duvalierów (François, a następnie jego syn Jean-Claude); 1988 pucz wojskowy, rozwiązanie parlamentu; 1990 pod naciskiem światowej opinii publicznej wybory pod egidą ONZ, prezydentem Jean Bertrand Aristide; IX 1991 ponowne przejęcie władzy przez armię, represje (tortury, przymusowe przesiedlenia itp.) wobec zwolenników legalnego rządu; IX 1994 interwencja wojsk. USA (uprawomocniona przez ONZ) w sprawie przywrócenia demokratycznych rządów i powrotu do władzy prezydenta Aristide'a (z udziałem pol. jednostki wojsk. Grom); 1996 wybory, rozłam w ruchu Lavalas popierającym Aristide'a, prezydentem R.Préval (zwolennik Aristide'a), wymuszona amnestia dla czł. junty wojskowej; sytuacja wewn. nadal niestabilna, gospodarcza b. zła; w wyborach 2000 Aristide uzyskał 95% głosów, przy kompromitującej frekwencji (wg zagr. obserwatorów obliczanej na 5% uprawnionych); jego rządy sprawiły, że kraj pogrążył się w chaosie i korupcji, 1,5 mln Haitańczyków wyemigrowało na Florydę; misja ONZ wycofała się; parlament przestał istnieć; nędza i klęska głodu sprowokowały walki uliczne, napady na szpitale, kamienowanie przeciwników, lincze; do tego doszła epidemia AIDS i gigantyczny szmugiel narkotyków; opozycja sformowała oddziały paramilitarne, kraj ogarnęła wojna domowa; żądania ustąpienia Aristide'a, który okazał się człowiekiem niezrównoważonym psychicznie, nasiliły się; 2004 na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ do Port-au-Prince wkroczyły oddziały pokojowe USA, Francji, Chile i Kanady; Aristide uciekł do Republiki Środk. Afryki, wzywając do walki przeciw "okupantom" wierne mu oddziały, potem osiedlił się w RPA; opozycja sformowała tymczasowy rząd, na którego czele stanął Gérard Latortue, adwokat, ekonomista, b. minister spraw zagr. i dyplomata przy ONZ; powolny proces stabilizacji utrudnia powszechna nędza (już czterokrotnie przekładano termin wyborów, brak bowiem kart do głosowania, środków na ich wydrukowanie, lokali itp.); pomoc państw OPA jest niewystarczająca; 2006 wybory prezydenckie wygrywa René Préval związany z byłym prezydentem J.-B. Aristide. I 2010 katastrofalne trzęsienie ziemi: ponad 200 tys. ofiar śmiertelnych, ponad 1 mln bez dachu nad głową. 2011 były dyktator J-C. Duvalier wrócił do kraju po 25 latach emigracji; został oskarżony o defraudację i korupcję.
HISPANIOLA, PÉTION, ANTYLE, SOULOUQUE, PORT-AU-PRINCE, FAUSTYN I, ESPAŃOLA, PRICE-MARS, RÉPUBLIQUE D'HATI, DOMINIKANA- Haiti, (Republika Haiti)
- REPUBLIKA HAITI, .
- ARTIBONITE, najdłuższa rzeka ;...