LUDNOŚĆ. Kraj jednorodny etnicznie; 98% Somalijczyków, 1,2% Arabów, 0,4% ludy Bantu; gęstość zaludnienia 18 osób/km2; w miastach 36% ludności; b. wysoki przyrost naturalny – 2,85% (2006); przeciętna długość życia: mężczyźni – 45 lat, kobiety – 47 lat; dominująca religia - islam sunnicki (99,8% mieszk.).
USTRÓJ: formalnie republika prezydencka; w rezultacie trwającej od 1981 wojny domowej konstytucja z 1960 i parlament – zawieszone; tymczasowa konstytucja z 1990, wprowadzająca system wielopartyjny, również zawieszona; struktury państwowe praktycznie nie istnieją, samozwańczy prezydenci nie są uznawani przez społeczność międzynarodową; wg dawnego podziału adm. kraj dzieli się na 18 prowincji, rząd nie sprawuje efektywnej kontroli nad całością terytorium – na północnym-zachodzie niepodległość ogłosiła samozwańcza republika Somaliland, na północnym-wschodzie takie same aspiracje ma autonomiczny region Puntland.
WARUNKI NATURALNE. Przeważającą część pow. kraju zajmuje Wyż. Somalijska (wyniesiona średnio 500–1500 m n.p.m., najw. szczyt Surud Ad 2406 m), opadająca stromymi stopniami na płn. ku wąskiej nizinie nad Zat. Adeńską i łagodnie obniżająca się w kierunku płd. i wsch. ku szerokiej, aluwialnej niz. Benadir nad O. Indyjskim; wybrzeże płn. urwiste i kamieniste, płd. – wydmowe, piaszczyste, płaskie. Klimat równikowy, na płn. wybitnie suchy, ze średnim rocznym opadem poniżej 100 mm (nad Zat. Adeńską nawet poniżej 50 mm); na płd. i wyżynach wilgotniejszy, do 700 mm; średnia temp. stycznia na płn. wybrzeżu ok. 25C, lipca 37C (maksymalnie do 47C); na płd. analogicznie 26 i 29C; na wyżynach 18 i 24C; kraj doświadczany katastrofalnymi suszami (zaliczany niekiedy do strefy Sahelu); rzadka sieć rzeczna, przeważają rz. okresowe; gł. rzeki stałe: Dżuba z dopływami Uebi Szebeli i Uaso Nyiry; roślinność półpustynna, dominują stepy i sawanny oraz suchorośla, na wybrzeżach namorzyny, w dolinach rzek lasy galeriowe; z ginącego świata zwierzęcego spotkać tu można słonie, żyrafy, zebry, lamparty, antylopy.
GOSPODARKA. Państwo zacofane gospodarczo i cywilizacyjnie, w stanie rozpadu, nękane suszami, pogrążone w wojnie domowej; prawdziwą plagą piractwo - w kraju działa ponad 1000 zorganizowanych grup pirackich, które w okresie I-IX 2008 zaatakowały 50 statków (średni okup wynosi 1 mln dol. za statek); 76% analfabetów; podstawą utrzymania pomoc humanitarna oraz koczownicze pasterstwo (zatrudnia 75% ludności) kóz, owiec, wielbłądów, bydła; uprawa na potrzeby żywieniowe kukurydzy, durry (sorgo), orzeszków ziemnych, sezamu, roślin strączkowych, palmy daktylowej; na eksport – bananów, trzciny cukrowej, bawełny; rybołówstwo; znacząca eksploatacja lasów (blisko połowa światowych zbiorów mirry i żywic aromatycznych na kadzidła); przemysł gł. rolno-spożywczy, przetwórczy (rybny, mleczarski, mięsny, cukrowniczy), nadto w niewielkiej skali skórzany, włókienniczy, metalowy, rafineria ropy naft. w Mogadiszu; rzemiosło; znaczne bogactwa naturalne, m.in. złoża rud uranu, manganu, wolframu, berylu, kolumbitu, żelaza, węgla kamiennego, cynku, gipsu, złota i srebra – niewykorzystywane ze względu na wojnę i brak środków inwestycyjnych, dróg oraz łączności telefonicznej; brak także linii kolejowych, zaledwie 3 tys. km utwardzonych dróg kołowych, transport gł. juczny; port morski i lotn. w Mogadiszu.
HISTORIA. Płw. Somalijski zamieszkany był już w okresie ; na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. znajdowała się tu legendarna kraina Punt, wzmiankowana w egipskich inskrypcjach z tego okresu; VI–VIII w. wybrzeża skolonizowane przez Arabów, którzy IX–X w. utworzyli tu kilka państw-miast utrzymujących się z handlu, m.in. Mogadiszu, Brawa, Merka (okres tworzenia się kultury suahili); XII–XVI w. na terenie S. powstało kilka sułtanatów (m.in. Zejla, Ifat), które toczyły zacięte walki z Etiopią, usiłującą je sobie podporządkować; XVI w. przyniósł kolonizację portugalską, przerwaną w XVII w. przez imamów Omanu (Maskatu); w 2. poł. XIX w. ziemie S. stały się terenem rywalizacji mocarstw eur.; w jej rezultacie 1862–84 obszary wokół Oboku i Dżibuti zostały podporządkowane Francji; płn. okręgi nadmorskie Zejla i Berbera (tzw. Somaliland) zajęła 1884 W. Brytania; wsch. wybrzeże (Erytreę i rejon Mogadiszu) opanowali 1886 sułtani Zanzibaru, którzy 1889 przekazali je Włochom; 1899 w strefie bryt. wybuchło długotrwałe powstanie (stłumione dopiero po I woj. świat.), którego przywódca Muhammad ibn Abd al-Hasan rozpoczął organizację niezależnego państwa; 1940 Włosi anektowali somalijskie posiadłości bryt., 1941 zostali wyparci przez Brytyjczyków, którzy zajęli także tzw. Somali Włoskie, sprawując nad nimi nadzór do 1950, kiedy ziemie te zyskały status terytorium powierniczego ONZ i ponownie powierzono je administracji włoskiej; 1960 część bryt. i włoską połączono w niepodległą republikę S. (w tymże roku przyjętą do ONZ), która wkrótce wystąpiła z roszczeniami terytorialnymi wobec należącego do Etiopii Ogadenu, płn.-wsch. pogranicza z Kenią oraz części ziem franc. Dżibuti; pierwszym prezydentem S. był. A.A.Osman; 1969 wojskowy zamach stanu gen. M. Siada Barrego wprowadził system władzy oparty na wzorach sowieckich, banki i przedsiębiorstwa zagraniczne znacjonalizowano, S. ogłoszono państwem socjalistycznym pn. Somalijska Republika Demokratyczna; 1977 podjęto próbę zbrojnej aneksji Ogadenu; wobec udzielenia przez ZSRR i Kubę poparcia Etiopii, zerwano stosunki dyplomatyczne z obu krajami i przeorientowano polit. zagr. na współpracę z USA, zachowując system monopartyjny; w latach 80. wystąpiły ostre antagonizmy etniczne na tle trudności gospodarczych (klęski głodu i susze); 1990 wprowadzono nową konstytucję, 1991 Barre został obalony, władzę przejął Zjednoczony Kongres Somalijski (USC), wkrótce potem wybuchła chaotyczna wojna domowa między rywalizującymi o władzę klanami, walki frakcyjne zniszczyły strukturę państwa; 1992 ONZ skierowała do S. swoje oddziały interwencyjne, gł. amerykańskie (tzw. Operacja Nadzieja), w celu rozbrojenia walczących stron i zabezpieczenia dostaw z pomocą humanitarną (wg FAO 1992 ok. 300 tys. Somalijczyków poniosło śmierć z powodu suszy i głodu); operacja zakończyła się fiaskiem, 1994 kontyngent wojsk ONZ wycofał się; 1997 powołano 41-osobową Radę Ocalenia Nar. złożoną z przedstawicieli 26 frakcji, którzy w Kairze podpisali porozumienie o powołaniu w ciągu 3 lat rządu tymczasowego, wojna domowa trwała jednak dalej; łączna liczba jej ofiar do roku 2000 wyniosła ponad 1 mln osób, 1,5 mln wyemigrowało; w r. 2000 w msc. Arta na terenie Dżibuti 2000 przywódców klanowych (obradując przez 100 dni) wybrało 245-osobowy parlament, powierzając urząd prezydenta Abdikassiemu Salad Hassanowi z klanu Hawiye (zasłużonemu dla obalenia reżimu M.S.Barre), który przystąpił do rekonstrukcji państwa (w którym zniszczono niemal wszystko - szkoły, szpitale, elektrownie, przemysł itp.); utworzony zalążek rządu tymczasowego jest bezsilny; ludność utrzymuje się gł. z pomocy finansowej świadczonej przez liczącą ok. 1,5 mln osób diasporę; gwałtowne pogorszenie sytuacji ekon. nastąpiło po zamrożeniu przez USA (X 2001) funduszy somalijskiego Barakaatu (jedynego banku w kraju, przez który napływają pieniądze z diaspory); zdaniem ekspertów amer. bank ów służy za kanał finansowania organizacji bin Ladena, nadto w Somalii istnieją obozy szkolenia wojskowego fundamentalistów islamskich; 2004 wybrany został parlament (VIII) i prezydent Abdullahi Jusuf Ahmed (X), na czele rządu staje Ali Mohammed Ghedi (XII); ze względu na niepokoje wewnętrzne rząd z prezydentem udają się do Kenii, skąd wracają VI 2005; II 2006 parlament zbiera się w mieście Baidoa – po raz pierwszy, od czasu wyłonienia w 2004, na terenie kraju; III i V 2006 nasilają się walki partyzanckie; VI 2006 Unia Trybunałów Islamskich przejmuje kontrolę nad południową częścią kraju, w tym Mogadiszu, powołuje nowy parlament i rząd, występuje przeciwko interwencji wojsk etiopskich w Somalii, ogłaszając przeciwko nim dżihad (świętą wojnę); sytuacja ulega dalszemu zaognieniu jesienią 2006, wraz z posuwaniem się bojówek Unii Trybunałów Islamskich na północ w kierunku Baidoa; ze względu na zaangażowanie państw ościennych (Etiopia popiera legalny rząd tymczasowy na północy, jej wojska stacjonują w Baidoa, Erytrea i zagraniczni islamiści popierają Unię Trybunałów Islamskich) XII Rada Bezpieczeństwa ONZ wzywa afrykańskie siły pokojowe do udzielenia pomocy rządowi tymczasowemu; 24 XII Etiopia przyznaje się do zbrojnego zaangażowania w Somalii, przeprowadzona przez nią ofensywa na południu kraju kończy się sukcesem – Mogadiszu zostaje zdobyte; 1 I 2007 UTC traci Kismayo - ostatnie kontrolowane przez siły islamskie miasto na południu Somalii; mimo przywrócenia władzy centralnej walki w kraju nie ustają, wg międzynarodowych obserwatorów są najbardziej krwawe od 15 lat – na zamachy islamistów wspierany przez Etiopię rząd odpowiada łamiąc prawa człowieka; dostawom żywności zagraża piractwo; 2007 dzięki pomocy miedzynarodowej pokonano islamistów, ale prezydent (2012: Sharif Sheikh Ahmed) i premier (2012: Abdiweli Mohamed Ali, ekonomista po studiach w USA)kraju nie sprawują władzy nad całym terytorium kraju.
SOMALIJSKA WYŻYNA, NIEMCY, UEBI SZEBELI, HAFUN, MOGADISZU, HATSZEPSUT, LIGA ARABSKA, SOMALILAND, SIAD, OROMO