Rio Amazonas
rzeka w Ameryce Płd. na terytorium Brazylii i Peru; dł. 6440 km (z MaraĽonem); po Nilu najdłuższa na świecie, największa pod względem pow. dorzecza (7,2 mln km2) i zasobności w wodę; powstaje z połączenia rzek Ucayali i MaraĽon; gł. dopływy: Juruá, Púrus, Madeira, Tapajós, Xingú, Tocantins, Putumayo, Japurá, Negro, Jari; jako MaraĽon wypływa z Andów Peruwiańskich; początkowo płynie głęboką śródgórską kotliną, tworząc liczne wodospady; szeroko rozlewa się na Niz. Amazonki przy głęb. do 70 m w środk. biegu (koryto szer. do 20 km i 150 km szer. w delcie); w delcie liczne wyspy (najw. Marajó, pow. 48 tys. km2); wysoki stan wód przez cały rok, co wynika z różnicy pór deszczowych między dorzeczem prawym a lewym; wylewa dwa razy w roku, dostarczając do Atlantyku średnio rocznie ok. 7 tys. km3 wody, powodując wysłodzenie oceanu w odległości do 400 km od ujścia; ważna droga wodna na dystansie dł. ok. 4,5 tys. km, w części dostępna dla statków morskich; najw. miasta nad A.: Iquitos, Manaus, Óbidos, Santarém, Belém; ujście A. odkrył 1500 V.J. Pinzón; do podnóży Andów, na wys. ujścia Nepo do A. dotarł 1541-42 F. de Orellana; A. posiada bogatą faunę; ze ssaków występują nad nią kapibary, w nurtach delfiny inja, manaty; z gadów kajmany, anakondy, żółwie skórzaste; z ryb dwudyszny prapłaziec, węgorz elektryczny, piranie, gupiki i uchodząca za najw. rybę słodkowodną na świecie - arapaima.
AMAZONIA, PUTUMAYO