potoczne określenie zróżnicowanego ideowo i polit. obozu rządzącego w Polsce 1926-1939 (od przewrotu majowego Piłsudskiego do klęski wrześniowej); nazwa od zapowiedzi uzdrowienia (łac. sanare) życia publicznego w Polsce, w imię czego Piłsudski przejął 1926 władzę; krytykowano także system parlamentarny (sejmokracja), postulowano wzmocnienie władzy wykonawczej (mając na myśli zwł. uprawnienia samego Piłsudskiego) i ukrócenie korupcji, w gospodarce - interwencjonizm państwowy; dopuszczając istnienie opozycji, równocześnie bezwzględnie ją zwalczano (proces brzeski, obóz w Berezie Kartuskiej i stosowane w nim tortury, tajemnicze zniknięcia i pobicia przeciwników, działania cenzury); podstawę obozu s. stanowili byli podkomendni Piłsudskiego z Legionów i POW, w okresie przewrotu pełniący nie najwyższe, choć wpływowe funkcje w armii (stąd określenia "rządy pułkowników", "grupa pułkowników"), administracji państwowej, organizacjach kombatanckich, a także w niektórych partiach (zwł. PPS i PSL); ponadto z czasem w obozie sanacyjnym i jego polit. emanacji (BBWR) znalazła się część konserwatystów, funkcjonariuszy państwowych, a także drobne ugrupowania inteligenckie; do czołowych poza Piłsudskim postaci s. należeli: E. Śmigły-Rydz, I. Mościcki, K. Bartel, W. Sławek, J. Beck, A. Prystor, A. Koc, T. Kasprzycki, B. Miedziński, J. i W. Jędrzejewiczowie, B. Pieracki; po śmierci Piłsudskiego doszło do ostrej rywalizacji między grupą "zamkową" (skupioną wokół prezydenta Mościckiego), Gł. Inspektoratem Sił Zbrojnych (otoczenie Rydza-Śmigłego), a BBWR Sławka; zakończyło je rozwiązanie BBWR (1935); dzięki zmianom konstytucji (wpierw poprawki, potem uchwalenie nowej) oraz umiejętnemu rozbudowywaniu wpływów w organizacjach zawodowych, kombatanckich, młodzieżowych itd. s. była w stanie skutecznie kontrolować państwo; bilans jej rządów jest niejednolity: z jednej strony udało się krajowi przebrnąć z nie najgorszym skutkiem przez wszechświatowy kryzys lat 1929-33, a także mimo akcentów faszyzujących widocznych w programie i praktyce s. - ostało się w Polsce wiele instytucji demokratycznych i nie doszło do totalitaryzacji życia kraju; z drugiej strony jednak polityka zagr. s. nie była w stanie zapewnić krajowi bezpieczeństwa i nie uchroniła go przed czwartym rozbiorem.
SANACJA
Słownik pojęć
STROŃSKI, ŚWIĘTOCHOWSKI, OBÓZ NARODOWO-RADYKALNY, ZWIĄZEK NAPRAWY RZECZYPOSPOLITEJ, JAWOROWSKI, , STRONNICTWO PRACY, NARODOWA DEMOKRACJA, MATUSZEWSKI, DĄBROWSKI Włodzimierz