atomowa broń, nuklearna broń
broń masowego rażenia wykorzystująca energię uzyskaną podczas łańcuchowej reakcji rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków (izotopy uranu i plutonu) lub reakcji termojądrowej; współtwórcami m.in.: N. Bohr, E. Fermi, R. Oppenheimer, L. Szilard (prace od 1939 przyspieszone po jap. ataku na Pearl Harbor); pierwszą próbę w ramach amer. projektu Manhattan przeprowadzono 16 VII 1945 na pustyni w Nowym Meksyku; zastosowano ją po raz pierwszy pod koniec II woj. świat. w ataku USA na miasta japońskie Hiroszimę (6 VIII 1945 - 140 tys. ofiar do końca roku) i w trzy dni później na Nagasaki (9 VIII 1945 – 70 tys. ofiar); w miarę upływu czasu użycie b.j. jako czynnika przyspieszającego koniec wojny, zwłaszcza w wypadku Nagasaki, kwestionowane (do Tokio nie dotarły jeszcze wiadomości o skali zniszczeń w Hiroszimie); podyktowane ono było raczej skalą wydatków na Program Manhattan (2 mld dol.) ukrywanych przed Kongresem i chęcią ich usprawiedliwienia; rozkaz zrzucenia b.j. wydał H.S. Truman (po konsultacji z Churchillem i Stalinem); 1949 próby przeprowadził ZSRR, 1952 W. Brytania, 1960 Francja, 1964 Chiny, 1974 Indie, 1998 Pakistan, 2006 Korea Północna; b.j., choć nigdy tego oficjalnie nie potwierdził, posiada także Izrael; kraje, które mogą w najbliższym czasie rozpocząć programy nuklearne (są dostatecznie zaawansowane technologicznie, mają dostęp do materiałów rozszczepialnych) to m.in. Egipt, Korea Południowa, Algeria, Tajwan, Indonezja, Brazylia, Libia i Syria; RPA dobrowolnie rozbroiła się z b.j., Ukraina, Kazachstan, Białoruś, po rozpadzie ZSRR przekazały swój arsenał nuklearny Rosji; wśród b.j. wyróżnia się na broń atomową, wodorową (inaczej: termojądrową; o większej mocy – reakcja jest dwustopniowa, najpierw detonacja materiałów rozszepialnych, uzyskana w ten sposób temperatura umożliwia zajście fuzji termojądrowej), neutronową (wykorzystującą gł. promieniowanie przenikliwe – zabójcze tylko dla żywych organizmów), kobaltową (powodującą silne i długotrwałe skażenie terenu) i tzw. brudną bombę (nie zachodzi tu reakcja łańcuchowa - materiały radioktywne rozrzucane są przy pomocy konwecjonalnej broni, celem skażenia terenu); użycie b.j. ograniczają następujące traktaty międzynarodowe: 1959 o ustanowieniu Antarktyki obszarem wolnym od broni nuklearnej; 1963 - o zakazie prób w atmosferze i pod wodą; 1967 - Traktat o Przestrzeni Kosmicznej (zakazujący umieszczania broni masowego rażenia w przestrzeni okołoziemskiej); 1967 - Traktat z Tlatelolco (ustanawiający Amerykę Łacińską i Karaiby strefą bezatomową); 1976 - układ o ograniczeniu podziemnych eksplozji jądrowych w celach pokojowych (ZSRR i USA); 1970 - o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (odnowiony 1995), ratyfikowany przez 188 państw; 1972 - o ograniczeniu arsenałów rakiet balistycznych (między USA a ZSRR, w 2002 USA wycofało się z układu); 1979 - o dalszym ograniczeniu strategicznej broni jądrowej (tzw. SALT II); 1985 - Traktat z Rarotonga (ustanawiający region południowego Pacyfiku strefą bezatomową); 1987 - układ o eliminacji broni jądrowej średniego i krótszego zasięgu (USA i ZSRR); 1991 - układ w sprawie redukcji i likwidacji broni strategicznej między USA a Rosją (ratyfikowany 2001, tzw. START 1); 1996 - traktat z Palindaba (utworzenie w Afryce strefy bezatomowej); 1996 - powszechny traktat o zakazie prób z bronią jądrową (jeszcze nie ratyfikowany); 1997 - traktat z Bangkoku (o utworzeniu strefy bezatomoej w Azji Południowo-Wschodniej); 2002 - traktat moskiewski (Rosja i USA ograniczą liczbę posiadanych głowic nuklearnych do 1700-2002 sztuk do końca 2012); 2002 - Haski kodeks postępownia przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych; ważną rolę kontrolną w stosunku do prac nad b.j. pełni od 1957 Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej.
- broń jądrowa, broń masowego rażenia,...
- FUZJA JĄDROWA, .
- reakcja jądrowa, przemiana jądra atomowego...