umowne określenie stanu napięcia w stosunkach międzynar. między państwami zach. demokracji, a ZSRR i satelickimi państwami socjalistycznymi po II woj. świat.; za symboliczny początek z.w. uważa się wygłoszone 5 III 1946 w Fulton przemówienie W. Churchilla, w którym zaatakował prowadzoną przez ZSRR politykę ekspansji (likwidacja form demokracji w Europie środk.-wsch., wojna domowa w Grecji, wspieranie komunistów we Francji, Włoszech, Turcji, Iranie) i zaapelował o zjednoczenie się państw zach. wobec rosnącej presji sowieckiej; pod wpływem tego apelu, a także na skutek sugestii sekretarza stanu J. Byrnesa, prezydent USA H. Truman 12 III 1947 w orędziu do Kongresu zapowiedział udzielenie wojskowej i ekon. pomocy państwom zagrożonym przez komunizm; zaostrzenie z.w. nastąpiło na tle sporów o przyszłość Niemiec po wprowadzeniu przez ZSRR VI 1948 blokady Berlina, co zmusiło USA do uruchomienia Berlińskiego Mostu Powietrznego (akcji zaopatrywania miasta drogą lotniczą - do 1949); państwa zach. IV 1949 powołały do życia NATO oraz (później) system sojuszy z udziałem USA w innych rejonach świata (CENTO, SEATO, ANZUS); odpowiedzią ZSRR było utworzenie (1955) Układu Warszawskiego; najwyższe natężenie z.w. przypada na okres od przełamania amer. monopolu na broń jądrową (1949) do końca wojny w Korei (1950-53); po śmierci J. Stalina napięcie w stosunkach pomiędzy przeciwnikami - umownie określanymi jako Wschód i Zachód - nieco zelżało: następny kryzys we wzajemnych stosunkach wiąże się z interwencją radziecką na Węgrzech (1956); kolejne lata przynoszą na przemian wzrost napięcia - wywołany, m.in. rewolucją na Kubie (1959), zbudowaniem muru berlińskiego (1961), kubańskim kryzysem rakietowym (1962), wojną w Wietnamie (1965-73), wojną na Bliskim Wsch. (1967), zdławieniem na podstawie doktryny Breżniewa , radziecką interwencją w Afganistanie, wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce - przeplatany okresami poprawy wzajemnych relacji: polityka detente, układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową (1963), rokowania SALT, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1975); początkiem końca z.w. była podjęta przez M. Gorbaczowa próba reformy systemu sowieckiego (pierestrojka - pocz. 1985), która zaowocowała upadkiem rządów komunistycznych w Europie środk.-wsch. (1989-90), zjednoczeniem Niemiec (1990), rozwiązaniem Układu Warszawskiego (1990) i wreszcie rozpadem ZSRR (1991), co ostatecznie zakończyło zimną wojnę.
- zimna wojna, stan napięcia i rywalizacji...
- zimna wojna, potoczne określenie...
- wojna, przeżyć wojnę, ostrzegać...