walka o władzę w Rosji między bolszewikami ("Czerwoni") a ich przeciwnikami, zw. umownie "Białymi" (XI 1917-XI 1920); z użyciem relatywnie niedużych sił toczona na ogromnym obszarze, wskutek czego miała charakter wojny manewrowej; bolszewicy zajmując centralne rejony kraju mogli działać po krótszych liniach wewnętrznych i przerzucać siły na kolejne zagrożone fronty; oparcie znaleźli w szeregowych żołnierzach, robotnikach przemysłowych, części chłopstwa; "Biali" nie mieli pozytywnego programu polit. i - co za tym idzie - wyraźnego poparcia społ., byli też skłóceni wskutek ambicjonalnych sporów przywódców; nie pomogła im pomoc (gł. materiałowa) Ententy. Bezpośrednio po przewrocie październikowym (7 XI 1917) obalony szef rządu A. Kierenski z gen. P. Krasnowem usiłowali odbić Petersburg, jednocześnie powstała kadrowa Armia Ochotnicza nad Donem i na Kubaniu; podpisanie przez Rosję Radziecką pokoju brzeskiego z Niemcami wywołało kontrakcję Ententy, w V 1918 uznający zwierzchnictwo sprzymierzonych Korpus Czechosłowacki podniósł bunt na Syberii i zaatakował w kierunku Moskwy; VII 1918 wchodzący dotąd w skład władz radzieckich lewicowi eserowcy usiłowali dokonać zamachu stanu; w obliczu tych zagrożeń Lenin wprowadził komunizm wojenny i politykę czerwonego terroru; kulminacja działań zbrojnych przypadła na rok 1919; "Czerwoni" byli do nich przygotowani dzięki talentom organizacyjnym L. Trockiego, który był faktycznym twórcą Armii Czerwonej; dowodzeni w polu m.in. przez Tuchaczewskiego, Czapajewa, Budionczego i Franzego odparli pod Samarą prowadzoną z Syberii ofensywę admirała Kołczaka i Czechów i ostatecznie rozbili ich oddziały do III 1920; VIII 1919 rozpoczął ofensywę z płd. A. Denikin, ok. XI 1919 poniósł klęskę; od płn. atakował Petersburg gen. N. Judenicz, odparty także XI 1919; 1920 poważniejsze siły "Białych" (P. Wrangel) znajdowały się jeszcze na Krymie (do XI); po wojnie polsko-bolszewickiej 1920 trwała już tylko pacyfikacja, rozciągnięta (Powołże, Azja Środk.) na kilka lat; liczbę ofiar ros. wojny domowej ocenia się na 15 mln osób, do czego trzeba doliczyć emigrację 1,5 mln przedstawicieli warstw posiadających, oficerów, inteligencji.
- Stalin Josif W., właśc. J. Dżugaszwili, (1878 - 1953)
- przewrót bolszewicki w Rosji, został dokonany 7 XI...
- HERTZ, Paweł (1918-2001)