Tadeusz Andrzej Bonawentura (1746-1817)
generał, przywódca powstania 1794, jeden z pol. bohaterów narodowych; pochodził ze średniej szlachty; absolwent i instruktor Szkoły Rycerskiej w Warszawie; 1769-74 studiował w Paryżu m.in. inżynierię wojskową; 1775-83 w Ameryce Płn., uczestnik walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych, mianowany najpierw pułkownikiem, później gen. brygady, odznaczył się m.in. przy oblężeniu Saratogi; po powrocie do kraju osiadł w majątku Siechnowicze; 1789 powołany do wojska w stopniu gen.-majora; odznaczył się 1792 w bitwie pod Dubienką; po przystąpieniu króla Stanisława Augusta do Targowicy podał się do dymisji; 1793 zabiegał w Paryżu u franc. rządu rewolucyjnego o pomoc dla Polski; pod koniec tegoż roku przedstawił projekt powstania nar. z szerokim udziałem szlachty i chłopów; 24 III 1794 proklamował na rynku w Krakowie akt powstania, obejmując dyktatorską władzę Najwyższego Naczelnika Sił Zbrojnych Narodowych; niedostatki uzbrojenia i wyszkolenia sił powstańczych starał się zrównoważyć nową taktyką współdziałania broni; 4 kwietnia odniósł zwycięstwo pod Racławicami; dla zjednania chłopstwa ogłosił dwa uniwersały (2 maja pod Winiarami, 6 maja pod Połańcem), w których zniósł poddaństwo chłopów i ograniczył pańszczyznę; 10 X 1794 po klęsce pod Maciejowicami dostał się do niewoli; więziony w twierdzy Petropawłowskiej w Petersburgu do listopada 1796; po zwolnieniu uwarunkowanym złożeniem przysięgi, że nie będzie walczył przeciw carowi ani jego następcom, wyjechał ponownie do Ameryki; 1798 powrócił do Paryża, współdziałał przy organizacji legionów polskich, zwłaszcza Legii Naddunajskiej; 1799 czł. Tow. Republikanów Pol.; po przejęciu władzy przez Napoleona niechętny jego dyktaturze, usunął się na margines życia politycznego, osiadając w Berville pod Paryżem; 1800 współautor anonimowej broszury Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość?, w której twierdził, iż niepodległości nie przyniesie pomoc z zewnątrz, lecz powszechne powstanie ludu pozyskanego dla udziału w nim szerokimi reformami społ.; 1806 odmówił współpracy Napoleonowi (który nie przyjął jego propozycji reform ustrojowych), 1814 Aleksandrowi I; ostatnie lata spędził w Solurze w Szwajcarii; pochowany na Wawelu; 1820-23 usypano kopiec jego pamięci w Krakowie; czczony również w USA (szereg pomników, m.in. w Chicago, Waszyngtonie, Milwaukee, Cleveland; jego imię nosi słynna Akademia Wojskowa w West Point); w Polsce m.in. na Wawelu pomnik dłuta Marconiego, obrazy J. Matejki Kościuszko pod Racławicami, Kossaka i Styki Panorama racławicka we Wrocławiu. Zwycięzca spod Racławic patronował 1 dywizji piechoty sformowanej 1943 w Sielcach nad Oką, a potem licznym szkołom i uroczystościom patriotycznym; w plebiscytach popularności wciąż w czołówce wybitnych Polaków.
DUBIENKA, ORDERY I ODZNACZENIA W POLSCE, ORDER VIRTUTI MILITARI, NIEMCEWICZ, UNIWERSAŁY KOŚCIUSZKOWSKIE, PANORAMA RACŁAWICKA, RACŁAWICE, WORONICZ, SARATOGA SPRINGS, DZIEDUSZYCKI Walerian Wiktoryn
- KOŚCIUSZKO, Kosciusko
- KOŚCIUSZKO, zakupiony 1930 przez...
- Kościuszko Tadeusz, (1746-1817)