zawarty w Moskwie 23/24 VIII 1939 układ o nieagresji (na 10 lat) między III Rzeszą a ZSRR, z tajnym protokołem o podziale stref wpływów w Europie Wsch.; przewidywał rozbiór Polski wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu, oddawał Litwę w strefę wpływów niemieckich, Łotwę, Estonię, Finlandię i Besarabię - sowieckich; jego konsekwencją było przystąpienie 17 IX 1939 ZSRR do agresji na Polskę; 28 IX 1939 w Moskwie R.-M. P. został znowelizowany układem o granicach i przyjaźni podpisanym przez obu ministrów (ZSRR rezygnował w nim z terenów polskich między Bugiem a Wisłą, w zamian uzyskując zgodę na zagarnięcie Litwy); scenariusz podporządkowania sobie państw bałtyckich przez ZSRR był niemal identyczny; pod koniec września 1939 wezwano kolejno ministrów spraw zagr. tych republik zapoznając ich z układem R.-M. i gwarantując suwerenność pod warunkiem zgody na rozmieszczenie baz wojsk rosyjskich; 26 IX 1939 Estonia przyjęła ultimatum, 5 X Łotwa, 10 X Litwa, zachowując jeszcze rządy narodowe; drugi etap rozpoczął się 10 V 1940 od Litwy, której najpierw zarzucono porwanie żołnierzy ros., a 7 VI 1940 żądając swobody poruszania się wojsk radzieckich po terytorium republik i zmiany rządów; 14/15 VI prezydent Litwy A. Smetona opuścił kraj, wojska ros. weszły do Kowna, 17 VI do Rygi, 18 VI do Estonii; wszędzie powołano nowe rządy, rozwiązano partie polit., aresztowano ich przywódców; operację nadzorowali w Estonii – Andriej Żdanow, na Łotwie – Andriej Wyszyński, na Litwie – Władimir Dekazonow; 14–15 lipca 1940 przeprowadzono wybory, kandydatów mogły zgłaszać tylko kontrolowane przez komunistów Związki Ludu Pracującego; w głosowaniu wg oficjalnego komunikatu wzięło udział 90% uprawnionych (w rzeczywistości 30%); 21 VII 1940 nowo wybrane parlamenty zadecydowały o wprowadzeniu ustroju radzieckiego i zwróciły się z prośbą o przyjęcie w skład państwa sowieckiego do Rady Najwyższej ZSRR, która 3 VIII przyjęła Litwę, 5 VIII Łotwę, 6 VIII Estonię; pakt R.-M. został zerwany 22 VI 1941 z chwilą najazdu Niemiec na Rosję.
UKŁADY SOWIECKO-NIEMIECKIE 1939, ZWIĄZEK SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK RADZIECKICH, RIBBENTROP, OKUPACJA SOWIECKA W POLSCE 1939-41, NIEMIECKO-RADZIECKI PAKT O NIEAGRESJI, UKRAINA, PAKT MOŁOTOW-RIBBENTROP, OKUPACJA NIEMIECKA W POLSCE 1939-45
- pakt Ribbentrop-Mołotow, powszechnie używana...
- PAKT MOŁOTOW-RIBBENTROP, .
- Łotwa, państwo nadbałtyckie...