rząd emigracyjny, rząd londyński
powołany 1 X 1939 we Francji, kontynuował konstytucyjną ciągłość funkcjonowania instytucji państwa polskiego; akt powołania podpisał jako prezydent W. Raczkiewicz, a międzynar. uznanie rz. RP na u. przez państwa koalicji antyhitler. i większość innych państw trwało aż do VII 1945; premier podlegał prezydentowi, lecz w wyniku umowy paryskiej zdobył wpływ na istotne decyzje dotyczące państwa, przy uwzględnieniu opinii organu doradczego, jakim była Rada Narodowa (quasi-parlament); dotyczyło to m.in. zwierzchnictwa nad oddziałami wojskowymi na uchodźstwie, decyzji personalnych, negocjacji umów z Francją i W. Brytanią, co do tworzenia sił zbrojnych, powołania XI 1939 w kraju Związku Walki Zbrojnej jako konspiracyjnej organizacji wojskowej, utworzenia Delegatury Rządu na Kraj (XII 1940); po wybuchu wojny niem.-radzieckiej próbowano uregulować stosunki z ZSRR (traktat polsko-sowiecki z 30 VII 1941 zerwany IV 1943 po ujawnieniu mordu w Katyniu); sprawa katyńska i wsch. granic powojennej Polski ostatecznie uniemożliwiły porozumienie z ZSRR (do którego i on nie dążył), po zakończeniu wojny przyczyniły się do rosnącej izolacji międzynar. rz. RP na u., który uznawany był przez coraz mniej państw (najdłużej przez Watykan do 1958); przeszkodę w reprezentowaniu interesów pol. stanowiły konflikty wewn. wśród uchodźstwa: początkowo (1939-41) w rządzie uczestniczyły na zasadzie koalicyjnej 4 najważniejsze stronnictwa (PPS, SL, SP, SN), później różnice między nimi się pogłębiały, zwł. 1954-72; w efekcie rz. RP na u. posiadał już tylko wartość symboliczną; zakończył działalność 1991 w związku z przemianami, jakie nastąpiły po 1989 w kraju; premierami byli kolejno: W. Sikorski (do 1943), S. Mikołajczyk (1944), T. Arciszewski, T. Komorowski, T. Tomaszewski, R. Odzierżyński, J. Hryniewiecki, S. Mackiewicz-Cat (zrezygnował ze stanowiska i wrócił do kraju), H. Hanke, A. Pajdak, A. Zawisza, Z. Machniewski, A. Urbański, K. Sabbat, E. Szczepanik.
SKOROBOHATY-JAKUBOWSKI, KALENKIEWICZ, PRAGIER, ARMIA POLSKA W ZSRR 1941-42, PPS - WOLNOŚĆ, RÓWNOŚĆ, NIEPODLEGŁOŚĆ, SIKORA, POLITYCZNY KOMITET POROZUMIEWAWCZY, KASPRZYCKI, POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE 1939-45, RZĄD LONDYŃSKI
- TYMCZASOWY RZĄD JEDNOŚCI NARODOWEJ, TRJN
- RZĄD TYMCZASOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, organ władzy, powstały...
- układ Sikorski-Majski, popularna nazwa układu...