najważniejsza świątynia rzymskokat., do 1990 największa; konsekrowana 1626 przez papieża Urbana VIII; reprezentacyjny kośc. papieski, wzniesiony na miejscu domniemanego grobu św. Piotra. Pierwotny kośc. zbudowany 324-349 (w miejsce jeszcze wcześniejszej kaplicy) na polecenie ces. Konstantyna Wielkiego zburzono 1506 i na tym miejscu z inicjatywy papieża Juliusza II rozpoczęto budowę bazyliki wg projektu D. Bramantego na planie krzyża gr., z 4 kaplicami pomiędzy ramionami krzyża. Budowa trwała ponad 100 lat i brali w niej udział wszyscy wielcy architekci rzym. renesansu i baroku; po śmierci Bramantego budowę prowadził Rafael, potem A. de Sangallo Mł.; 1547 gł. architektem B. zostaje Michał Anioł, który zmienił projekt kościoła (jego dziełem jest olbrzymia kopuła); projekt Michała Anioła kontynuują: Vignola, G. della Porta, D. Fontana (latarnia na kopule); trzynawowy korpus bazyliki, przedsionek i barokową fasadę zbudował C. Maderna (1614); a plac przed nią z kolumnadą (284 kolumny toskańskie w 4 rzędach) jest dziełem G.L. Berniniego. Wnętrze wykończone marmurami, 11 kaplic, 45 ołtarzy, wspaniałe wyposażenie i wybitne dzieła sztuki, m.in. konfesja (barokowy baldachim) nad grobem św. Piotra, wieńcząca ołtarz papieski (dzieło Berniniego), Pietŕ Michała Anioła (1499), brązowy posąg św. Piotra (A. di Cambio w XIII w.), w gł. ołtarzu Katedra św. Piotra (Bernini, 1666); nagrobek papieża Aleksandra VII, (Bernini, 1678); w podziemiach Groty Watykańskie (szereg kaplic) i grób św. Piotra; znajduje się tam fragment mozaiki Giotta z XIII w., uratowanej z wcześniejszej bazyliki. Wymiary bazyliki: dł. 211,5 m, szer. 144 m; wys. 132,5 m, średnica kopuły 42 m.
SANGALLO, PACELLI, THORWALDSEN, POLLAIUOLO, PLAC, ALGARDI Alessandro, SYLWESTER I, CYBORIUM, RAFAEL, PERUZZI
- PIOTR APOSTOŁ, czasem zwany Szymon Piotr...
- WATYKAN, państwo kościelne,...
- VALENTIN DE BOULLOGNE, właśc. Jean de Boullogne...