FORTEPIAN

instrument muzyczny z grupy chordofonów uderzanych (klawiszowych); dźwięk wzbudzany uderzeniem w strunę młoteczka połączonego skomplikowanym systemem dźwigni z klawiszem; struny znajdują się wewnątrz wspartego na 3 nogach drewnianego pudła rezonansowego o kształcie skrzydła ptaka i zamocowane są na metalowej ramie rezonansowej; skala chromatyczna f. sięga od A₂ do a⁴ (c⁵), co sprawia, że jest on jednym z najbardziej wszechstronnych instrumentów: solowych, akompaniujących oraz w zespołach kameralnych. Za wynalazcę f. uważa się B. Cristoforiego, który opisał jego konstrukcję 1711; niemal równocześnie powstały prototypy f. we Francji; w zależności od układu młoteczków (do lub od klawiatury) wyróżnia się dwa zasadnicze typy mechaniki f.: niemiecką (wiedeńską) i angielską; 1822 S. Érard wynalazł tzw. podwójny wymyk umożliwiający szybką repetycję (powtórzenie dźwięku), co dodatkowo wzbogaciło techniczne możliwości f. i wpłynęło na rozwój wirtuozowskich interpretacji na tym instrumencie, odpowiadających duchowi muzyki romantycznej. Kolejne ulepszenia pochodziły od producentów f., spośród których największą sławę zdobyli Steinway, Blüthner, Bechstein, Bösendorfer, Yamaha; największy jak dotąd f. o dł. 3,5 m i wadze 1000 kg, zbudowała malezyjska firma Challen; w najwyższej cenie dzisiaj są wł. fortepiany Fazioli (koszt jednego instrumentu sięga 1,25 mln dol.). W Polsce produkcja f. rozpoczęła się w 2. poł. XVIII w. (Korycki, Zientarski, Eibich); najstarszy zachowany w kraju f. pochodzi z 1774, został wykonany w Sandomierzu i jest przechowywany w tamtejszym Muzeum Diecezjalnym; w XIX w. produkcja f. znacznie się zwiększyła i zaspokajała także zapotrzebowanie rynków zagranicznych (fabryki Budynowicza, Długosza, Zakrzewskiego i in.), ob. w Kaliszu i Legnicy. Spośród licznych odmian konstrukcyjnych f. największą popularność w różnych okresach zdobyły: f. buduarowy, orfika, f. stołowy, f. lira, f. żyrafa (pudło ustawione pionowo) oraz pianino. Nowsze odmiany f.: z dwiema klawiaturami o przeciwnej kolejności klawiszy (pomysłu J. Wieniawskiego), z klawiaturą łukową, alikwotowy (z dodatkowymi strunami rezonującymi), ćwierćtonowy, preparowany (pomysłu J. Cage'a) - nie przyjęły się.

• fortepian, usiąść do fortepianu,...
• FORTEPIAN, Jeśli przyśni ci się...
• fortepian, „szafa na mapy”